“Sizin içinizden yetişmiş, sizin ruhlarınızı, bütün heyecaniyle bütün tahassüslerle [hislerle, duygularla] bilen bir arkadaşınız sıfatıyla, bütün cihana karşı itminan [emin olma] ile arz ediyorum ki yeni hayatın ve varlığın en kuvvetli mesnetleri, en fedakâr istinatgâhları muallimlerdir, mürebbilerdir. Bu hakikati tekrar etmeye lüzum görmekliğim, etrafımızda hilâfında fikirler besleyen ve fikirler beslemek isteyen kimler varsa, onlara en bariz bir hakikati ifade etmek istemekliğimden ileri gelmiştir. Yoksa bu açık ve mütearif [bilinen] bir hakikattir. Hatırlarsınız ki arkadaşlar! Bundan dört sene evvel Türkiye’de bütün muallimleri, bir teşkilâta ve bir müessesata rapt etmek arzusu hâsıl oldu. O zaman Ankara’da teşekkül eden Muallimler Birliği’ni yavaş yavaş Anadolu’da yaymaya çalışmakla beraber memleketin en tehlikeli ve en mütereddit bir zamanında bu yeni hayata ve bu yeni varlığa doğru bir Türk kuvvetiyle koşmaya başlamıştık. Bundan üç sene evvel Muallimler Birliği’nin neşrettiği bir beyannameyi bütün arkadaşlara hatırlatmak isterim. O beyannameyi okuyan arkadaşlar pekiyi hatırlarlar ki bundan dört sene evvel teşekkül eden Muallimler Birliği; Türk milleti için mukadder olan bu yeni hakikat ve yeni imanı bütün vuzuhuyla göstermiş ve bütün vuzuhuyla Türkleri bu hayata davet etmiştir. Muallimler Birliği bugün kendi ideallerinin ve gayelerinin tahakkuk ettiğini büyük bir sürurla görmektedir.”

İRFAN ORDUSU MÜNTESİPLERİ ARASINDA CUMA GÜNÜ AKDOLUNAN İÇTİMA

—***—

Kongre rüesa ve rical-i devletimizin büyük bir alakası ve Maarif Vekilimizin heyecanlı bir nutku ile açıldı.

—***—

Cuma günü [22 Ağustos 1924], irfan ordusu müntesipleri arasında ruseay-ı devletimiz[in] de alâkadar olduğu kongre saat üçte inikat [toplanma] eyledi. Bu, Türkiye muallimleri ve irfan âleminin ilk içtimaıdır. Şimdiye kadar kongreler mahallî olarak kalmış, hiçbir zaman irfan ordusu mümessillerinin huzurunu temin edememiştir. Onun için buna da muallimlerimizin ilk kongresi diyebiliriz ve önümüzdeki senelerde daha feyizli ve şümullü bir surette muntazaman cereyanını temenni ederiz.

Cuma günü Türk Ocağı’nın o vasi [açık, geniş] salonunu yalnız muallimler doldurmuyordu. Rusea [reisler, başkanlar] ve ricalimiz ile birlikte, memlekette mühim ve irfan hayatıyla yakından alâka gösteren kesif bir samiin [dinleyiciler] kitlesi mevcuttu. İlk gelenlerden biri de Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi Fevzi Paşa Hazretleri idi. Kendilerini Ziraat Vekili Zekai, Adliye Vekili Necati, Nafia Vekili Süleyman Sırrı beyler takip etti. Sonra Başvekil ve Hariciye Vekili İsmet Paşa Hazretleri refikaları hanım efendi ile birlikte geldiler ve hazırun tarafından kaimen [ayakta] karşılandılar. Birkaç dakika sonra da Maarif Vekili Vasıf Bey geldi. İsmet Paşa Hazretleri Maarif Vekilinden kongre hakkında izahatta bulunmasını rica ettiler ve Vasıf Bey İsmet Paşa Hazretlerine hususî surette izahatta bulundular ve Mister Con Dövi [John Dewey] hakkında görüştüler ve çayda kendisine takdim olunmasını istediler. Saat tam üçte Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri refakatlerinde muhterem refikaları Latife Hanım Efendi, Siirt Mebusu Mahmut, başkâtipleri Kaymakam Tevfik, yaverleri Binbaşı Rusuhi beyler olduğu halde geldiler ve bütün vekillerimiz ve hazırun tarafından büyük bir samimiyetle karşılandılar. Bütün hazırun Reisicumhur Hazretleri oturuncaya kadar ayakta durmak suretiyle kendilerine beyan-ı hürmet etti. Samiin arasında Dâhiliye Müsteşarı Münir, Nafia Müsteşarı Ali Rıza, Mülkiye Müfettişlerinden Fevzi Mecdi beyler ile bütün maarif ruseay-ı memurin bulunuyorlardı. Biraz sonra Maarif Vekili Vasıf Bey aşağıda görülecek olan mühim ve uzun nutkunu irat eylemek suretiyle kongreyi açtılar. Bundan sonra, en müsinn [yaşlı] azanın muvakkat riyasete, en genç azanın da muvakkat kitabete intihabı talep edildi. Ve Nafia Vekilimiz Süleyman Sırrı Bey üstadımız en müsinn aza olarak reis ve Zağfiranbolu murahhası Hamiyet Rüşdi Hanım da en genç aza olarak kâtip intihap edildiler. Süleyman Sırrı Bey Efendinin en müsinn aza olarak kürsüye çıkması, bilhassa kürsüde bütün hazırunun çok hoşuna giden samimi ve sade ifadesi herkese hususî bir hiss-i hürmet ilka eyledi. Bilhassa “müsinn” kelimesinin, bizzat kendileri tarafından “resmen tevsik” olunması hoş bir latife mevzu oldu.

Reisicumhur Hazretleri dahi, refakatlerindeki zevata, yalnız en kıdemli değil, en yaşlı oldukları hususunu kayıt buyuruyorlardı.

Süleyman Sırrı Bey, bu samimi hava içinde dediler ki:

Süleyman Sırrı Bey’in Nutku

“-Beni reis-i muvakkat intihap buyurdunuz. Sin ve kıdem tefahhur [övünme, kurulma] için sebep teşkil etmez. Mamafih aranızda en eski bir muallim sıfatıyla birkaç kelime söylemekliğime tahammülünüzü rica edeceğim. Her şeyde kemiyetten [niceliklerden] ziyade keyfiyet [nitelik] ehemmiyet-i mahsusası olduğu gibi muallimlikte de bu en ziyade icray-ı hüküm eden bir prensiptir. Nitekim bizim muazzam inkılabımız da bu keyfiyet teveffuktan [üstün olma, yükselme] istihsal edilmiş bir neticedir. Aksine bir misal olarak Çin’i zikredebiliriz. Yüz milyonlarca nüfusu ihtiva eden bu kıta-i arzdaki kemiyet keyfiyetsizliğe daima mağlup olmuştur. İşte siz muallimler bu kadar ehemmiyeti haiz olan bu keyfiyeti teminle mükellefsiniz. Mesleğiniz çok ulvî, çok rahat bir meslektir. Muallimliğin en büyük zevki rahle-i tedrisinde bulundurduğu talebesini bir gün en mümtaz mevkide görmektir. Aynı zamanda huzur ve sükûn-ı vicdanı ihtiva eden bir meslektir. Hiçbir vakit siyasetin hay ve huyu içerisinde yıpranmayan ve ızdırap çekmeyen bir zümresiniz. Aynı zamanda yetiştirdiğiniz gençlerin şurada burada vücuda getirdikleri asardan dolayı sizin de hisse-i şerefiniz vardır. Cümlenizin muvaffakiyetiniz temennisiyle vazifeme başlıyorum. Celse küşat edilmiştir.”

Bundan sonra reyler verildi ve 70 rey ile Adliye Vekili Necati Bey reis, reis vekilliklerine Nakiye Hanım ve Nüzhet Haşim Bey, kâtipliklere de Ayşe Hanım ve Hayri Bey intihap olundular. Necati Bey bilhassa sürekli bir alkış tufanı içinde riyaseti işgal etti. Yine aynı hararetli alkışlar arasında şu kısa nutku irat etti.

Necati Bey’in Nutku

“- Aziz arkadaşlar,

Vazifelerinizin ehemmiyetini arkadaşım Vasıf Bey pek güzel izah ettiler. Ben bunlara bir şey ilave edecek değilim. Yalnız eski bir arkadaşınız sıfatıyla bu içtimaın beni pek çok mütehassıs ettiğini ve riyasete intihabımdan dolayı hakkımda göstermiş olduğunuz teveccühe teşekkür ederim. Mesaimize başlamak üzere ruznameye geçiyoruz.”

Bundan sonra dernek kâtib-i umumisi, yokluk içinde nasıl çalışıldığını ve kongrenin ne suretle hazırlandığını meşur raporu okudu. Rapor memnuniyetle kabul edilerek Giresun Mebusu ve İstanbul murahhası Hakkı Tarık Bey’in takriri [önergesi] mucibince [gereğince] ruzname [gündem] hazırlanması ve üç komisyon teşkili takarrür [kararlaşma] etti. Bu komisyonlardan biri takrirleri, diğeri nizamnameyi, üçüncüsü de muavenet [yardım] teşkilâtını tetkik ve ihzar eyleyecektir.  Bu encümenler de intihap edildi ve kongre saat altı buçukta, dün sabah encümenler akşamüzeri beşte de heyet-i umumiyenin tekrar içtima kararıyla dağıldı.

***

Saat dört buçukta ocağın yukarıki salonunda bir çay ziyafeti hazırlanmıştı. Necati Bey bir saat kadar celseyi tatil eyledi ve Reisicumhur Hazretleri ve refikaları hanım efendi dâhil olmak üzere, bütün hazırun yukarıya çıktılar. Burada bir aile samimiyeti içinde ve merasime riayet edilmeksizin dış ve iç salonda hazırlanan masalara oturuldu. Çaydan sonra Mister Con Dövey [John Dewey] ve refikası Reisicumhur Hazretleri ile refikaları hanım efendiye ve İsmet Paşa Hazretleri ve refikalarına takdim edildi.

Reisicumhur Hazretleri bu iki irfan mensubuna iltifatta bulundular. Latife Hanım Efendi Madam Con Dövey ile ilmi bir mübahase [söz, konuşma] yaptılar. İsmet Paşa Hazretleri Mister Dövey’den izahat aldılar. Biraz sonra Reisicumhur Hazretleri, refikaları Hanım Efendi ve refakatindeki zevat ile birlikte ve kendilerini takiben İsmet Paşa Hazretleri ve vekillerimiz müfareket [ayrılma, uzaklaşma] eylediler.

Çay esnasında Cumhuriyet orkestrası terennüm ediyordu.

***

Maarif Vekili Vasıf Bey Efendinin Nutukları

“Aziz Arkadaşlarım!

Yeni hayatın, yeni varlığın çok şuurlu ve kuvvetli devresinde kongrenizi selâmlarken derin iftihar duyuyorum. Karanlıklar içerisinde hedef-i aslisini şaşırmış, yabancı hırsların tesirleri altında esas duygusunun, esas cevherinin harap olduğunu görmüş bir heyet-i içtimaiyenin esaslarını, terbiye ve irfan esaslarını tespit ve tedvin edecek münevver bir kitlenin huzurundayım. Bu münevver kitle yeni itikatlarla yeni imanlarla yeni hamlelerle medeni varlığa doğru koşmak isteyen bir kitle-i içtimaiyenin istinat noktasıdır. Bunların huzurunda söz söylemek fırsatını kazandığımdan dolayı mesudum, istiyorum ki dün aralarında samimi bir aşk ile çalıştığım, yarın da yine çalışmayı kutsî bir gaye telakki edeceğim. Meslektaşlarıma, arkadaşlarıma bu fırsattan istifade ederek iki nokta-i nazarımı arz ve tavzih [açıklama, aydınlatma] edeyim.

Muhterem Arkadaşlarım!

Çok iyi bilirsiniz ki Türk muhtelif devrelerde Anadolu’da kendi hayatını, kendi varlığını yaşarken, her şeyden evvel Altay’dan aşıp gelirken ruhundaki cevahir-i aslisini muhafaza etmiş ve o cevher-i asliyi muhafaza etmek imkânını kazandığı için mütemadi manevî tahribatın altında bugünkü millî varlığını idame edebilmiştir. Bilirsiniz ki arkadaşlar! Selçuk devr-i tarihisinde Türk’ün serdarları ve Türk’ün büyükleri, Türk’ün hakanları Acem harsı tesiri altında kalmışlardır.

Selçuk hükümdarları ve münevverleri Acem lisanıyla yazı yazmayı, Acem şivesiyle konuşmayı, Acem duygusuyla duymayı en büyük zevk, en büyük medeniyet telakki ediyorlardı. Bu tarihin devrini takip eden Osmanlı devr-i tarihisi ise Acem ve Arap harsının ve Arap medeniyetinin zebuni [zayıflık, acizlik, güçsüzlük] idi. Mukaddes bir lisan dini diye telekki edilen Arap lisanına hürmet etmek, onunla hitap etmek, onunla Türk’ün ruhunu tesis etmek bir gaye, bir şeref, bir mazhariyet [elde etme, nail olma] telakki ediliyordu. Bu suretledir ki başta padişahlar olduğu halde ve bu başta olan padişahların teşkil ettiği mutaassıp zümreler bulunduğu hâlde Türk’ün bütün harsını ve hüviyet-i asliyesini teşkil eden millî hissiyatını, millî varlığını unutarak Arap harsını ve Arap medeniyetini hâkim kılmak gaye ve esası takip ediliyordu. Fakat arkadaşlar bunu şükran ve iftihar ile söyleyeyim ki milletimin asil ruhunun kuvvetini derin bir tebcil [yüceltme, ağırlama] ile yâd ederek söylerim ki bütün bu ihtiraslar ve arzular hakiki Türk milletinin cevherini bozamamıştır.

Efendiler! Türk köylüsü bu mütemadi tahribata, bu mütemadi tazyikata rağmen ne kendi adat ve ananatını ne kendi lisanını, ne kendi millî ruhunu kaybetmiştir.

Arap medeniyetinin tesiri altında Türk serdarları, Türk hakanları, Türk hükümdarları, Türk münevverleri gezerken Arap lisanı üzerinde edebiyat yaparken, kendi lisanımızı Arap kaideleri içinde boğarken Türk köylüsü kendi lisanını kaybetmemiştir. Bu gayr-i tabii vaziyetin devamına imkân yoktu. Bilhassa son asırların en büyük mevcudu olarak tespit etmek lâzımdır ki millî duygu, millî benlik, millî şuur, millî gaye bütün insanlar için ateşin bir emel ve bütün insanlar için en kuvvetli bir saik-i hayat telakki olduğu zamanda Türk milleti yabancı bir lisanın, yabancı bir medeniyetin, yabancı bir harsın tesiri altında mahkûm kalamazdı.

Bu aksülamel [tepki, reaksiyon] muhtelif devirlerde tezahür etti. Avrupa medeniyetiyle, Garp medeniyetiyle yakından temasa başlandığı zamandan itibaren Garb’ı sarsan inkılâbın fırtınaları, serpintileri az çok, Türk diyarına da temas etmeye başladığı zamandan itibaren Türklerin bazı münevverleri, Türklerin bazı büyükleri milleti bu içtimaî ve harsî illetten kurtarmaya çok çalıştılar, çok uğraştılar. Selim-i salis devrinden beri meydana gelen birçok münevverler içtimai hayatımızda, edebiyatımızda, lisanımızda, sanayi-i nefisemizde, musikimizde bu inkılâbı yapmak ve bütün bu içtimaî müesseseler üzerinde millî harsımızı, millî şuurumuzu hâkim yapmak istediler. Fakat muvaffak olamıyorlardı. Çünkü millet kendi varlığına, kendi hürriyetine kavuştuğu zaman tacidarlar biliyorlardı ki kendileri için hakk-ı hayat yoktur. O tacidarların etrafında dini alet ittihaz ederek kendi maddi menfaatlerini temin etmek isteyen, kendi gururlarını hâkim yapmak isteyen mutaassıp zümre elbette ki milletin kendi varlığını duymasını arzu etmezdi. Ne zaman kurtuluşa doğru, yeni hayata doğru bir adım atılmak istenilmiş ise karşısında Müslüman dini siper olarak gösterilmiştir. Karşısında bu mutaassıp zümre din kuvvetini istimal ederek bunların küfür olduğunu ve memleketin sebeb-i felâketi olduğunu ilân etmişlerdi. O adamlar ki arkadaşlar! Yabancı bir harsın esiri olarak Türk benliğini, Türk ruhunu tahkir etmekten zevk alıyorlardı. O adamlar ki arkadaşlar! Yabancı bir harsın esiri olarak kendi mensup oldukları milletin felâketler içerisinde yıpranmasına, ölmesine azmediyorlardı. Mütemadi mukavemetin karşısında birçok mütecedditlerimiz [yenilikçilerimiz] gayelerine ve emellerine mazhar olmadan sönüp gittiler. Fakat arkadaşlar! Bu fikir ölemezdi, öldürülemezdi. Bu bir hakikat, hayattan, zaruretten, yaşamak gayesinden ve emelinden doğmuş bir hakikatti. Bu hakikatin müessiriyeti, kuvveti karşısında yabancı dillerin, fikirlerin, emellerin, arzuların müebbet yaşamasına imkân yoktu. Böyle mütemadi tahripler altında zekâsını ve inkişafının kaybeden Türk milleti haricî savletlerin, haricî düşmanların tesiri altında siyaseten de esarete, mahkûmiyete doğru gidiyordu. Bu feci manzara birçok vatanperverlerin ruhunu tehziz [hareket ettirme, hafif titreme] ediyordu.

Nihayet bu zavallı millet, düşürülmek istenen gerilere düşmeye, ölüme mahkûm olmaya ramak kalmıştı. Hep hatırlarsınız ki 35 mütarekesinden sonra milletin bütün istiklâl hayatı, bütün varlığı, en elim bir tehlike karşısında maruz-ı endaras (?) olmuştu. Dâhilden Arap harsının, Arap medeniyetini tesiri altında, hariçten kuvvetli Arap medeniyetinin öldürmek isteyen tehacümleri [saldırıları, hücumları] karşısında bu millet şaşkın bir vaziyette gideceği hedefi şaşırmış, neticeden ümitvar ve mutmain [gönlü kanmış, içi rahat, şüphesi yok] olmakla beraber gideceği yolu takipten aczi kalmıştı. Nihayet arkadaşlar! Ruhlarında, emellerinde, kalplerinde yalnız Türklüğün kuvvetini bilen büyük mücedditler, büyük vatanperverler her türlü yabancı tesirlerden her türlü hırstan azade bir ruh, bir iman ile ortaya atıldılar. Ve Türk milletine yeni hedefi, yeni gayeyi gösterdiler. Bu yeni hedef, yeni gaye zaten milletin ruhundan doğan bir gaye idi.

Zaten milletin aradığı, aramak istediği bir gaye idi. Fakat bulamamış idi. Rehberlerinin, büyüklerinin, vatanperverlerinin atıldığı ve gösterdiği bir yol millet bütün kuvvetiyle, bütün aşkıyla atıldı. Bugün medeniyet itibariyle, hars itibariyle, ruh itibariyle, siyaset itibariyle, iman itibariyle müstakil milleti meydana getirmek imkânı hâsıl oldu. Türk milleti tarihinin en lâyemut [ölmez] bir kahramanlık olarak yâd edeceği bir azim ve kuvvetle kendi istiklâlini, siyasî varlığını müstevli düşmanların pençelerinden kurtardı. Bunu kurtardıktan sonra kendi ruhunu kemiren, ruhunun bütün feyza feyz [feyz ile dolu]  heyecanını ve aşkını öldüren ve tahrip eden müesseseleri yıkmayı hedef ittihaz etti. Onda da muvaffak oldu. Arkadaşlar hep hatırlarsınız ki geçen sene bütün cihana yeni bir milletin doğuşunu ilân eden, yeni bir milletin zihnindeki kudretiyle hayat-ı medeniyete atıldığını ilân eden son kanunlar ve son kararlar Türk milletini doğrudan doğruya kendi benliğinden doğan bir varlığa mazhar etti.

Etrafında ruhunun anlamadığı, ruhunun duymadığı ve kendisini daima gerilere sevk eden müessesatın yıkıldığını derin bir zevkle, derin bir saadetle gördü ve artık kani oldu ki ve iman ettiğine millî varlığının istihdaf [hedef tutma, amaç edinme]  ettiği bütün gayelere, medeni varlıklara mazhar olmak için, kendisini isal [ulaştırma, ulaştırılma] etmek için hiçbir mani kalmadı. Gözünün önünde medenî bir şehrah [büyük işlek yol, doğru ve açık yol] açıldı. O şehrahta yürürken gözünün önünde; yalnız millî benliği ve yalnız millî mefkûreyi tutacaktır. Bu kuvvetin altında, bu kuvvetin verdiği heyecanların tesiri altında muhakkak hedefine vasıl olacak ve muhakkak yirminci asırda bütün medenî zümreler ve bütün içtimaî kitleler arasında kendisine lâyık olan mevki kazanacaktır. Yalnız bu mukarreratın ve bu kanunların temin ettiği, istihdaf ettiği yolda mütedeyyin bir iman ve koyu bir aşkla yürümek için manen, ruhen kuvvetimizi, daima siyanet etmeye, daima muhafaza etmeye mecbur olduğumuzu unutmamak lâzımdır. Türk milletini kendi millî varlığına ve millî benliğine isal eden bu inkılâbı hazmedemeyen ve bu inkılâbı kendi varlıkları ve kendi mütefessih [çürümüş, bozulmuş, kokmuş] vücutları için bir felâket olarak telakki eden zümreler vardır. İman etmeliyiz ki Türk gençliği binlerce şehit verdikten sonra ve binlerce şehidin enkaz-ı matemi karşısında birçok zamanlar ağladıktan sonra kavuştuğu bu saadet zamanını, tekrar karanlığa boğmamak için karşısına çıkacak bütün manileri bilâ-merhamet ve bilâ -tereddüt daima yıkmaya azmolacaktır. (Sürekli alkışlar)

Yalnız arkadaşlar! Müsaadenizle bir nokta-ı nazarı vazıhen tespit etmek istiyorum. Gayeye doğru koşarken yalnız fikrin harekete gelmesi ile yalnız fikrin harekete gelmesinden mütevellit neticelerle yürümek imkânı yoktur. Bu gayeleri; bütün hissimizle, bütün ruhumuzla, bütün aşkımızla ve bütün heyecanımızla saklayarak, müebbet saklayarak ve müebbet saklamak için bütün varlığımızı feda etmeye amade olarak yürümeliyiz. Bu yeni hayat ve iman; yeni neslin mefkûresi olmalıdır, mihrap [ümit bağlanan yer] emeli olmamalıdır ve mihrap karşısında durduğu zaman kalbinde coşkun bir aşkı daima duymalı ve terennüm etmelidir. Bu aşkın; ruhlarda heyecan ile kuvvetle seherle daima müebbet olarak yaşaması için yeni yetişecek olan neslin kalbinde, ruhunda daima aynı kuvvetle yaşaması için amilleri dikkatle düşünmek ve bu amillerin vazifelerini dikkatle düşünmek mecburiyetindeyiz. İşte arkadaşlar, bu heyecanı müebbet yaşatacak, bu ruh ve mefkûrenin kuvvetini, daima zinde ve kavi olarak yaşatacak sizlersiniz, muallimlerdir, mürebbilerdir. (Akışlar)

Eğer siz kendi ruhunuzdan duyduğunuz bu kuvveti, bu aşkı; ellerinize tevdi edilen çocukların ruhunda ve kalbinde en müebbet bir aşk olarak yaşatmaya muvaffak olursanız o zaman bu milletin istikbâli mümindir, rasindir [sağlamdır, dayanıklıdır], müebbettir.

Fakat arkadaşlar, heyet-i içtimaiyemizin mürebbileri; hakiki bir aşkla ifaya mecbur olduğu vazifeyi ihmal ederler, sarsılırlarsa ve sarsıldıktan sonra gördükleri cereyanlar karşısında tereddütler gösterirlerse, işte o zaman bu millet için bir tehlike, bir felâket, bir fırtına vardır. Muhterem arkadaşlarım! Ben bütün ruhumla eminim ki bu mütemadi felâketlerden sonra yeni doğan hayat için, yeni doğan varlık için en samimi fedakârlıkla daima nigehbanı [gözcülük, bekçilik] olacak münevver kitle, muallimler, mürebbilerdir.

Sizin içinizden yetişmiş, sizin ruhlarınızı, bütün heyecaniyle bütün tahassüslerle [hislerle, duygularla] bilen bir arkadaşınız sıfatıyla, bütün cihana karşı itminan [emin olma] ile arz ediyorum ki yeni hayatın ve varlığın en kuvvetli mesnetleri, en fedakâr istinatgâhları muallimlerdir, mürebbilerdir. Bu hakikati tekrar etmeye lüzum görmekliğim, etrafımızda hilâfında fikirler besleyen ve fikirler beslemek isteyen kimler varsa, onlara en bariz bir hakikati ifade etmek istemekliğimden ileri gelmiştir. Yoksa bu açık ve mütearif [bilinen] bir hakikattir. Hatırlarsınız ki arkadaşlar! Bundan dört sene evvel Türkiye’de bütün muallimleri, bir teşkilâta ve bir müessesata rapt etmek arzusu hâsıl oldu. O zaman Ankara’da teşekkül eden Muallimler Birliği’ni yavaş yavaş Anadolu’da yaymaya çalışmakla beraber memleketin en tehlikeli ve en mütereddit bir zamanında bu yeni hayata ve bu yeni varlığa doğru bir Türk kuvvetiyle koşmaya başlamıştık. Bundan üç sene evvel Muallimler Birliği’nin neşrettiği bir beyannameyi bütün arkadaşlara hatırlatmak isterim. O beyannameyi okuyan arkadaşlar pekiyi hatırlarlar ki bundan dört sene evvel teşekkül eden Muallimler Birliği; Türk milleti için mukadder olan bu yeni hakikat ve yeni imanı bütün vuzuhuyla göstermiş ve bütün vuzuhuyla Türkleri bu hayata davet etmiştir. Muallimler Birliği bugün kendi ideallerinin ve gayelerinin tahakkuk ettiğini büyük bir sürurla görmektedir.

Arkadaşlar! Dün memleketi istilâ eden düşmanların tehlikesinden, ölümünden bu milleti kurtarmak için çalışan, ortaya atılan naci [kurtulan, selamete kavuşan] bir zümre vardır.  Ve bu münci [kurtaran, kurtarıcı] zümrenin arasında ve başında da bütün dehasıyla, bütün imanıyla büyük milletine yeni varlığını gösteren bir vatanperver bir halâskâr vardır. Bu zümre ve bu zümrenin büyük halâskârı ve büyük reisi; siyasî istiklâli ve siyasî varlığı kurtardıktan sonra asıl hakiki varlığı, asıl müebbet hayatı bu millete nasip etmek için en cezrî [köklü] ve en seri hatveleri [adımları] attı. Bütün cihan karşısında artık Türk milletinin eski hurafelerden, eski ananelerden, eski batıl fikirlerden tamamıyla hicret ederek yeni bir iman ile yeni bir fikirle yeni bir ruh ile medeniyet zümresine karışmak istediğini anlattı ve bu harap vatanda bu suretle türlü ve yeni bir ufuk doğdu. Bu ufkun aydınlattığı yollarda muazzam bir şehrah vardır ve bu şehrah kurtuluş yoludur, itilâ [yükselme] yoludur. Arkadaşlar bu şehrahın, bu kurtuluş yolunun, pişdarları [öncüleri] sizlersiniz. Bu şehrah üzerinde gayesine doğru bütün kuvvetiyle yürüyecek olan zümre için zafer muhakkaktır. Neticeye büyük bir itminan ile vusul katidir. Bu husustaki gençliğin fikri, azmi lâyetegayyerdir [değişmezdir, bozulmazdır, sabittir]. Bunun karşısında şu veya bu fikirlere kapılmak isteyenler herhangi bir tecrübeye kalkışacakları vakit göreceklerdir ki ölüm, cedel [tartışma, kavga], felâket muhakkaktır. (Alkışlar) İşte arkadaşlar! Muallimler Birliği ve muallimler; bugün bu hayatın içinde kendi meslekî varlığı ve kendi meslekî gayelerini tespit etmek için toplanmak lüzumunu duydu. Bir hatıra olmak üzere yâd etmekten geçemeyeceğim, bütün arkadaşlar hatırlarsınız ki üç sene evvel yine böyle muallimlerden mürekkep bir Maarif Kongresi teşekkül etmişti. Çok muhterem bir arkadaşım Maarif Vekili bulunduğu zaman muallimleri toplamış ve bir kongre teşkil etmişti. Bu kongre içerisinde iki üç muallim hanım bulundu diye burada fırtınalar koptu. O muhterem arkadaşa; bütün gazaplarıyla ve bütün husumetleriyle tecavüz ettiler. Bugün biz ne mesuduz ki ne bahtiyarız ki büyük halâskârımızın, büyük meclisin çok kuvvetli ve çok kıymetli azaları karşısında bizimle beraber aynı ruhu ve aynı hissi taşıyarak milleti itilâ etmek isteyen muhterem bir hükumet karşısında hep beraber kadın ve erkek toplandık. Yeni yolu ve yeni medeniyeti arıyoruz. (Alkışlar) Memleketin her tarafında istikbâlimizi hazırlamak vazifesini deruhte eden muallim arkadaşlarımız; muhtelif tesisler, muhtelif cemiyetler tesis etmişlerdir.

Bütün arkadaşların ruhunun tercümanı olarak şunu da vazıhen söylemek isterdim ki müteferrik cemiyetlerin, müteferrik tesislerin bir emel etrafında, bir gaye etrafında toplanması ve bir birlik vücuda getirmesi; hepimizin ruhlarında hâkim olan bir arzu idi. Bu arzuyu pek yakından duydum. Bundan altı ay evvel sizin reisiniz bulunurken yaptığım temaslar, aldığım mektuplar bu arzuyu vazıhen bildiriyordu. O zaman bu arzunun muhakkak husul bulacağını ve bir muallimler birliğinin meydana geleceğini bütün arkadaşlarıma arz etmiştim, vaat etmiştim. Çok memnunum ki Ankara Birliği bu hususta teşebbüs alarak, karar alarak, bu birliğin bugünkü teşekkülüne sebep olmuştur. Bu itibarla birliği meydana getirmek isteyen ve meydana getirmek için burayı teşrif eden ve iştirak eden muhterem muallimler mümessillerine samim [öz, asıl] ruhumla teşekkür ederim. Muvaffakiyet temenni ederim.

Yalnız şunu da bir arkadaşınız sıfatıyla arz edeyim ki kuvvetli, şuurlu ve müttehit bulunmak mecburiyetindesiniz. Bunun için müteferrik cemiyetler, müteferrik emeller, mütehalif [birbirine uymayan] fikirler altında toplanmaktan ise muallim olmak dolayısıyla bu isim altında ve bu kutsî unvan altında hep beraber toplanarak kuvvetli bulunmak lüzumu vardır. Bütün arkadaşlarımı; bu fikrin etrafında ehemmiyetle düşünmeye davet ediyorum. O zaman çok mutmain olacağım. Memleketin en münevver sınıfını teşkil eden arkadaşlar; bir emel altında, bir arzu altında, bir fikir altında birleşerek müttehit bir zümre meydana getirirlerse kani olalım ki gerek meslekî olan gayelerimiz ve gerekse bunların [1] üstünde daha mukaddes ve daha yüksek olan millî ve içtimaî gayelerimiz daha emin olarak tahakkuk edecektir.

Muallim denince en bariz bir vasfı, en bariz bir seciyeyi tespit ederek sözüme nihayet vermek isterim.

Arkadaşlar! Cihanın her tarafında bütün medenî ve iptidaî milletlerde muallimler; en çok feragat-ı nefis ve en çok fedakârlık hissi taşıyan bir zümredir. İnsanı insan yapan, insan yaratan ve insanlığı medenî ve mütekâmil bir şekilde hayata kuvvetle atan bir zümre; çok feragat-ı nefis ve çok fedakâr olmaya mecburdur. Gözünüzün önünde harap bir vatan var ve bu harap vatanın üstünde yükselmek ihtiyacında bulunan bir heyet-i içtimaiye var. Bunu yükseltmek için fedakârlığı; ruhumuzun en hakiki bir vasfı olarak kabul etmek mecburiyetindeyiz. Bugün mukadderatı idare eden hükumet ve bu hükumetin istinat ettiği kuvvet; çok derin bir hürmetle yâd ettiği muallimler zümresini, muallimler grubunu mesut ve müreffeh yapmak için elinden gelen azamî gayreti sarf ediyor. Bilirsiniz ki arkadaşlar! Diğer milletlerde muallimler; bütün meslek erbabı gibi kendi gayelerini istihsal etmek için çok mücadeleler yaparlar; çok uğraşırlar, fakat bugün içinizden doğan ve sizin bütün ruhlarınızı ve dertlerinizi bilen ve bütün ruhlarınızdaki dertleri izale etmeyi; bir şiar olarak kabul eden bir hükumetiniz başınızdadır. Bu hükumetiniz; bütün samimi ruhuyla arzu ediyor ki heyet-i içtimaiyenin en müreffeh ve en mesut zümresi muallimler olsun. Çünkü buna lâyıktırlar. Fakat memleketin bugünkü vaziyeti karşısında bu gayenin tahakkukuna bütün kuvvetimizle çalışmakla beraber ben; bütün meslektaşlarımı, feragat nefsinin ve diğerkâmlığın en yüksek tecellisine davet ediyorum.

İstiyorum ki Türkiye’de ve Türk heyet-i içtimaiyesinde muallimler; feragat-ı nefiste ve diğerkâmlıkta numune-i imtisal olsunlar!..”  (Sürekli akışlar) [2]

DİPNOTLAR

[1] Hâkimiyet-i Milliye, 24 Ağustos 1924, No: 1202, “İrfan Ordusu Müntesipleri Arasında Cuma Günü Akdolunan İçtima”, s. 2, sütun: 1-6

[2] Hâkimiyet-i Milliye, 24 Ağustos 1924, No: 1202, “İrfan Ordusu Müntesipleri Arasında Cuma Günü Akdolunan İçtima”, s. 3, sütun: 1