Mustafa Kemal Atatürk

HALİL AĞA’NIN ÖKÜZÜ

Published

3 yıl ago

Haziran 10, 2022

MAREŞAL GAZİ MUSTAFA KEMAL İLE BİRLİKTE YAŞAMAK!..
Mareşal Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 74’inci ölüm yıldönümü münasebetiyle… Minnet ve rahmetle anıyorum.
Atatürk’ün; insanlığı, devlet adamlığı, devlet yönetimi, tarafların dinlenmesiyle aksaklıkların çözümünde gösterdiği dirayeti, Cumhuriyet, Halkçılık ve Demokrasi anlayışı ve uygulamaları, misafirperverlik ve ev sahipliği üzerine…
HALİL AĞA’NIN ÖKÜZÜ
“Yıl 1936. İstanbul, altın gibi bir sonbahar yaşıyor. Atatürk Florya Köşkünde. Denize girmiyor, pek. Arkadaşlarıyla konuşuyor. Ülkü ile oyalanıyor. Devlet işleriyle uğraşıyor. Ama canı sıkkın… Oldum olası devlet başkanlığının sınırlı yaşamasına alışamamış. Bir gün Özel Kalem Müdürü Hasan Rıza Soyak’a dediği gibi kapatılmış, hapsedilmiş sayıyor kendisini. Bir başına sokağa çıkamadıktan sonra, bir ahbapla bir küçük kahvede ya da meyhanede oturup laf kaynatamadıktan, sinemaların kalabalığına karışamadıktan sonra yaşamanın tadı mı olur? Oysa o Atatürk’tür, yapamaz bunları. Bir yere çıkacak olsa, peşinden otomobiller, motosikletler dünyayı ayağa kaldırır. İnip bir vatandaşla, bir çocukla konuşmak istese, koca şehir halkı yığılır başına, trafik durur, iş durur… Eski padişahlar kadar bile özgürlüğü yok, tebdil soyunup giremez halkın arasına, hemencecik tanırlar.
Bu yüzden Bütün Cumhurbaşkanlığı süresince, Atatürk sıkılmış, çevresine bundan yakınmıştır. Yine sıkılıyor işte. Florya Köşkünün içine kapanıp kalmış. Bu duygularını Selanik günlerinden arkadaşı Nuri Conker’e anlatıyor. Sonra birden Conker’in dizine vuruyor:
-Bana yardım eder misin Nuri?
-Nasıl?..
-Kaçalım köşkten!..
Conker duraksıyor. Böyle bir işe önayak olmak Başvekil İsmet Paşadan yaman bir azar işitmektir. Ama isteyen de Atatürk’tür.
-Nasıl kaçacağız Paşam, peşimize bir ordu adam takılır. Yaverler, muhafızlar, gözcüler, yardımcılar. Hiçbir keyfi olmaz bunun…
Atatürk gülüyor:
-Bırak şimdi bunları, diyor, ben de biliyorum. “Kaçalım” ne demek? Kimseye görünmeden usulca sıyrılalım demek! Sen bana yardım edecek misin?
-Paşam, kusura bakma anlamadım ama, buyruğunuzdayım elbet. Siz yolunu söylerseniz ben de size katılırım…
Atatürk:
-Hah, diyor, şimdi oldu. Cezaevlerinden elin budalaları kale gibi duvarlar aşıp, bunca asker çemberinden geçip kaçabiliyorlar da biz İsmet Paşanın hükümet çemberini mi yaramayacağız? Yardık, gitti…

“AÇIK ARABA OLMAZ, NASIL DÜŞÜNEMEDİN”

Bunları konuşurken Atatürk’ün gözleri, çocuk gözleri gibi parlıyor, diliyle dudaklarını yalıyordu. Konuşmasını sürdürdü:
-Bak şimdi, Nuri… Senin otomobilli bir arkadaşın yok mu?..
-Var…
-Tamam. Sen şimdi yaverlerden gizli gidip bu adama telefon edeceksin, kendin için isteyeceksin bir günlüğüne arabasını… Gerisini bana bırak!..
Nuri Conker bundan bir şey anlamamıştı ama Atatürk’ün dediğini yaptı. Bir arkadaşına telefon etti ve arabasını köşke göndermesini rica etti. Geri döndüğü zaman Atatürk soruyordu:
-Arkadaşının arabası spor mu kapalı mı?
-Spor Paşam!..
-Dur, olmadı! Sen hemen yine gidip telefon et, araba tenteleri kapalı gelsin. Açık araba işimize yaramaz. Bunu nasıl düşünmedin sen?..
Conker, baştan telefona gitti, arkadaşını buldu ve arabanın üstü kapalı gelmesini hatırlattı. Vaktinde etmişti telefonu, araba benzin alıyordu ve tenteneleri kapatılarak gönderilecekti.
Haberi Atatürk’e ulaştırdığı zaman, Atatürk pek sevindi. Yatılı okuldan kaçan bir öğrenci hevesiyle ellerini ovuşturuyor ve kurduğu planı kaçaklık yoldaşı Nuri Conker’e açıklıyordu.
-Şimdi bak ne yapacağız?.. Araba seni almak için gelecek. Yaver gelip haber verecek. İkimiz birlikte kapıya doğru yürüyeceğiz. Ben yaveri bir iş buyurup savacağım. Senin ceketini ve şapkanı giyip otomobile bineceğim. Birkaç saniye sonra sen geleceksin! Senin gömlekle dolaşman, bu mevsimde yadırganmaz. Nöbetçilerin yanından geçerken, kendini göstereceksin ve seni tanıyacaklar, yol verecekler. İçeride biri olduğunu ya görürler, ya görmezler. Ama görseler de görmeseler de senden kuşkulanmayacakları için bir çemberi yaracağız.
-Çemberi yarsak bile hemen fark edip peşimize düşerler Paşam…
-Ne?.. Sen anlarlar mı diyorsun? “Şaşarım aklı perişanına ahmak”. O kadar akıl nerde bu adamlarda? Atatürk’ün köşkten kaçtığını bu adamlar gözleriyle görseler, kendilerine bile inanmazlar! Bak bekle göreceksin!..
Nuri Conker, İsmet Paşa korkusuyla tedirgin, Atatürk özgür olmak hevesiyle mutlu beklediler… Şuradan buradan konuşuyorlar, zamanı geçirmeye çalışıyorlardı. Nihayet yaver girdi ve Nuri Conker’e arabasının geldiğini haber verdi. Nuri Conker, gitmek için müsaade isteyince, Atatürk de onunla birlikte kalktı. Üstünde kısa kollu beyaz bir gömlek, bacağında ince bir pantolon vardı. Örme deriden yapılmış hafif papuçları yürürken tatlı bir ses çıkarıyordu.
-Demek davetlisin Nuri, pekala… Hadi ben de seni kapının önüne kadar geçireyim, sonra döner kitap okurum…
Birlikte yürüdüler… Yaver, peşlerinden geliyordu. Atatürk birden döndü:
-Benim kitaplarımın arasında Edouart Herriot’nun “Orient” adlı bir kitabı olacak, yeni geldi. Onu bul odamdaki masama koy, bu akşam yemek yemeyeceğim, okurum. Sen de dinlenebilirsin!..
-Başüstüne Atatürk!
Yaver döndü ve gözden uzaklaştı.
Atatürk Nur Conker’e “Nasıl?” der gibi baktı, sonra:
-Hadi, çıkar ceketini, ver şapkayı!
Koridor bomboştu. Conker, ceketini çıkardı, şapka ile birlikte uzattı:
-Buyurun!..
Atatürk ceketi çabucak giydi, şapkayı başına geçirdi, yürümeye başladı:
-Sen on saniye sonra gel!..
Kapının önünde Baltabaş bir Benz-Mercedes vardı, krem rengindeydi, spordu ve tenteneleri örtüktü. Şoför kapının önünde dikilmiş, Nuri Conker’in çıkmasını bekliyordu. Atatürk arabaya doğru yürüyünce bir duraksadı, sonra kapıyı açtı. Ata’yı Conker sanmıştı. Tam direksiyona geçeceği sıra, bu kez Nuri Conker, beyaz uzun kollu bir gömlekle göründü. Gömleğinin yakasını açmış, boyunbağını da eline almıştı.

VATANDAŞ ÖZGÜRLÜĞÜ

-Hadi oğlum, çek!..
Araba hareket etti. Dış kapıya gelince, nöbetçi otomobile doğru yaklaştı. Nuri Conker oturduğu yerden başını çıkararak “Allahaısmarladık asker” dedi. “Sağol” geçip gittiler. Atatürk şoföre:
-Çekmece’ye doğru, dedikten sonra Nuri Conker’e gülerek döndü:
-Ben sana demedim mi kaçarız diye… Şimdi, bizim ayrıldığımızı bunların ruhları bile duymaz. Dönüşümüzde telaşlarını bir düşün!.. ne diyecekler Şükrü Kaya’ya, ne diyecekler İsmet Paşaya?
Çok neşeliydi. Hükümetin izleme arabalarından, motosikletlerinden kurtulduğu ve hele muhafızları uyuttuğu için çocuk gibi seviniyordu. Önce İsmet Paşa ve İçişleri Bakanı Şükrü Kaya üstünde konuştu, sonra rastgele anlatmaya başladı:
-Bu “Merhaba asker” lafını ben çıkarttım, biliyor musun? Dedi. Hem de taa 1910’larda Selanik Merkez Alayı’nda… O zaman Kolağası idim. Selanik Ordu Merkezi; şehirde de bir Merkez Alayı var. Buna Sadettin adlı babacan bir albay komuta ediyordu. Derken bu albay Sadettin gözlerinden hastalandı, beni alay komutan vekili olarak bu alaya verdiler. Sen bunları bileceksin; hatta bunların içinde bir Ziya vardı, şimdi İstanbul’da tüccarlık falan yapıyor, ara sıra yanımıza gelir giderdi (Ziya Kılıç). İşte onun bölük komutanlığı yaptığı alay. Atladım atıma, kışla meydanında alayın teslim törenine gittim. Tekmil verdiler, alay selam durumuna geçti, ben yaklaştım:
O zamana kadar biliyorsun gelenek; komutan “Selamünaleyküm” der, kıta da “Aleykümselam” diye karşılık verir. Ben oldum olası, bu selamlaşmayı sevmem. Birden esti, “Merhaba asker” diye bağırdım. Böyle bir seslenişe askerler yabancı, subaylar yabancı, bir duraksama oldu; sonra yarım yırtık bir “Merhaba” döküldü ağızlarından. Ama, ondan sonra ben nereye gittiysem askere “Merhaba” dedim, onlar da bana top gibi bir “Merhaba” ile karşılık verdiler. Bu “Sağol” karşılığı sonraların işidir.
Atatürk’ün neşesine diyecek yoktu, konuşuyor, şarkı söylüyor, Nuri Conker’e soru üstüne soru soruyordu. Yolda, otomobilin tentesini de açtılar. Güzel bir eylül sonu akşamı sonbaharı tadını çıkararak Çekmece’ye doğru gidiyorlardı. Hava ılıktı, görüntü güzeldi ve her şey düzeninde işliyordu.

HER ŞEY BİRDEN DEĞİŞTİ

Birden Atatürk’ün gözleri akşam güneşi altında çift süren bir köylüye takıldı. Yaşlı bir adamdı bu. Ama sapanın sapına iyice yapışmış, toprakları yavaş yavaş deviriyordu. Fakat çiftin bir yanında öküz, bir yanında merkep vardı. Eşit güçlerle çekilmediği için sapan yalpa yapıyordu. Atatürk şoföre:
-Dur!.. dedi.
İndiler. Çift süren köylü yoldan uzak değildi. Atatürk elini arka cebine götürüp sigara tabakasını çıkardı sonra köylüye seslendi:
-Kolay gelsin Ağa!..
Köylü bu sese başını çevirmeden karşılık verdi:
-Eyvallah, eyvallah…
Atatürk, baştan seslendi:
-Ateşin var mı, ateşin?..
Bu kez köylü sesten yana döndü. Atatürk elindeki yanmamış sigarayı gösteriyordu. Köylü bir süre baktı, sonra hayvanları durdurup kendilerine doğru yürümeye başladı. Yürürken bir yandan konuşuyor, bir yandan kuşağının arasından bir fitilli çakmak çıkarıyordu…
-Tiryakisin bey galeba? Tiryaki, tiryakinin halinden anlamalı…
-Eh… Kibriti unutmuşuz da…
Atatürk bir sigara uzattı, köylü de çakmağı çakıp fitili ateşledi. Tatlı bir yanık kokusu tüten fitilden sigaraları yaktılar. Atatürk:
-İşler nasıl ağa? Dedi. Bu yıl mahsulden, yüzünüz güldü mü?
Köylü, isteksiz isteksiz konuştu:
-Tanrı’nın gücüne gitmesin ama bey, bu yıl yufkaydı mahsul. Kabahatin acığı bizde, acığı yukarıda! -Parmağıyla gökyüzünü gösteriyordu- Biz geç davrandık, yukarısı da rahmeti esirgedi, böyle işte…
-Bakıyorum, sapanın bir yanında öküz, bir yanında merkep koşulu. Öküzün yok mu senin?
-Var olmasına vardı ya, hıdrellezde vergi memurları sattılar.
-Hiç vergi memuru köylünün üretim aracını satar mı? Olmaz böyle şey? Muhtara şikâyet etseydin…
Köylü güldü:
-Muhtar başında deel miydi memurun a bey?
Atatürk dudaklarını kemirerek konuştu:
-Sen de kaymakama gitseydin!..
Köylü iyice güldü:
-Sen de benimle gönül mü eyleyon beyim, kaymakamın habarı olmadan bizim buralarda kuş bile uçmaz. Geçti o eski devirler. Şimcik Atatürk’ümüz var başımızda!
VARLIK GİTTİ AĞALIK KALDI
Atatürk, konuşmayı sürdürdü:
-E peki, İstanbul şuracıkta… Gideydin valiye anlataydın derdini… Onun işi bu değil mi?
Köylü, Atatürk’ün saflığına inanmış, iyiden iyiye gülüyordu. Konuşmanın tadını çıkardığı için keyiflenmişti de biraz. Kestirip attı:
-Bırak şu sağarı allasen, biz onun buralardan çok gelip geçtiğini gördük. Yakasına yapışsak, acep derdimizi duyurabilir miyiz?
Atatürk, iyice giyinmişti. Ama köylünün konuşması da hoşuna gidiyordu. Sordu:
-Adın ne senin ağa?..
-Halil… Köylük yerde sorsan, Halil Ağa derler…
-Demek varlıklısın?.. Ağa dediklerine göre.
-Acık çiftimiz-çubuğumuz varken adımız Ağa’ya çıkmış. Halil Ağa aşağı, Halil Ağa yukarı; derken bizim çift-çubuk gitti ama, ağalık kalmasın mı?.. Hala bizim delikanlılar, “ Halil Ağa” diye peşimden seyirtir dururlar!..
-Peki Halil Ağa, bu senin işin beni bayağı meraklandırdı. Benim bildiğime göre, bir çiftçinin üretim aracı elinden alınmaz. Sen aldılar diyorsun… Hadi, kaymakam şöyle, vali böyle diyelim; e peki bir Başvekil İsmet Paşa var bilir misin?..
-Bilmez olunur mu beyim!..
-Tamam öyleyse, hemen her hafta İstanbul’a geliyor, Florya Köşküne iniyor, Köşk de şuracıkta… Bir gün kapıda bekleseydin de derdini dökseydin ona… Her halde çaresini bulurdu.
O, SAĞARIN SAĞARI
-Sen benim konuşmamdan hoşlaştın, gönül eyliyorsun galim. Ama bak şinci, tutalım gittim vardım, beni o kapıya komazlar ya… Tutalım kodular, koskoca İsmet Paşamızı göstertmezler ya. Tut ki gösterdiler, ya ona halimi nasıl yanacağım hele; o sağarın sağarı! Heç işitmez canım!
Nuri Conker, lafa karışmak istedi. Atatürk bir hareketiyle onu durdurdu. Buraya kadar bütün şikayet kademelerini göstermiş, karşılığını da almıştı. Kala kala kendisi kalıyordu. Sigarasından ekleme bir sigara daha yaktı, bir tane de köylüye verdi.
-E peki, bakalım bu dediğime ne bulacaksın! Demin, Atatürk’ümüz var başımızda dedin ya… O da koca yaz şuracıkta oturup duruyordu. Gitseydin, çıksaydın önüne, anlatsaydın halini. O da seni yüzüstü bırakacak değildi ya!..
Köylü iyice keyiflenmiş keh keh gülüyor, karşısındakinin bilmezliğine acımış gibi bakıyordu:
-Sen ne diyon bey? Mustafa Kemal Paşa Atatürk’ümüzün yüzünü görmek için peygamber gücü gerek… Temin de dedik ya, tut ki gördük, yiyip içmekten, işinden gücünden başını kaldırıp bizim öküzümüzün arkasından mı seyirtecek?.. Sen gönlünü ırahat tut bey, bizim kocaoğlan, işimizi görür de öteye geçer bile… Tasa etme!..
Halil Ağa, sigarasının son nefesini ciğerlerine doldururken, Atatürk’ten yeni aldığı sigarayı da kulağının arkasına yerleştiriyor, çiftinin başına gitmeye hazırlanıyordu. Konuşacak bir şey de kalmamıştı. Atatürk köylünün omuzuna elini koyarak:
-Senden hoşlandım Halil Ağa, dedi. Bir gün köyüne de gelir, bir ayranını içerim. Açık yürekli bir vatandaşsın. Ama yine de sana söylüyorum, hakkını kimsede bırakma, ara!..
Dönüp arabaya bindiler. Halil Ağa onları uğurluyordu.
-Meraklanma beyim, evelallah heç kimse bizim hakkımıza el eğdiremez. Devlet borcudur, ödenecek!.. Ekime geç davranmışın, gök rahmetini esirgemiş, dinler mi devlet baba?.. Helal olsun!..
Otomobil hareket etti. Bir süre gittiler sonra Atatürk Nuri Conker’e:
-Bir uygun yerden dönelim, tadı kaçtı bu işin! dedi. Döndüler, Atatürk susuyor, düşünüyor sigara üstüne sigara yakıyordu. Yüzünde ince bir keder vardı:
-Yahu çocuk, şu Halil Ağa’nın vergi borcundan öküzünü satmışız, merkeple çift sürüyor, hala da “Devlet Baba” diyor. Ne mübarek millet, bu millet!..
“NE MÜBAREK MİLLET, BU MİLLET”
Nuri Conker, sözü başka konulara aktaracak oldu, fakat oralarda olmadı. Geçtiklerini yolların güzelliğine bile bakmıyor, mavi gözleriyle dalmış düşünüyordu. Az sonra Florya Köşküne geldiler. Nöbetçiler, açık bir araba içinde Nuri Conker’le Atatürk’ü görünce nerdeyse şaşırıp selam durmayı unutacaklardı. Hele nöbetçi yaverin, durumu öğrenince, bir koşusması vardı ki Atatürk’ü değil ama, Nuri Conker’i İsmet Paşadan yiyeceği paparayı bile unutarak, güldürdü.
Atatürk yavere:
-Şimdi, dedi, İstanbul’da ne kadar bakan, milletvekili varsa, bunların hepsini telefonla bulacaksın! Bu akşam kendilerini yemeğe bekliyorum. Ayrıca Vali Muhittin Üstündağ ile Başvekil İsmet Paşayı bul, onlara da haber ver.
Yaver odadan çıktı. Atatürk Nuri Conker’e döndü:
-Bak beri Nuri!.. Şimdi sen de bizim çıktığımız araba ile çıkıp o Halil Ağa’yı bulacaksın. Ona benim kim olduğumu söyleme. Tüccar, zengin bir adam falan dersin. Seni sevdi, sana bir öküz alıverecek diye bir şeyler söyle, kandır. Kuşkulandırmadan al gel buraya.
Sakın kuşkulandırmadan al gel buraya diyorum anladın mı; dil dökeceksin, marifet dökeceksin, ama üzmeyeceksin adamı, kuşkulandırmayacaksın! Hadi, göreyim seni!..
Nuri Conker de çıkınca, düşünceli zamanlarda yaptığı gibi, ıstakayı eline aldı, bilardo oynamaya başladı.
NURİ CONKER’İN FENDİ HALİL AĞA’YI YENDİ
Nuri Conker, görevinin güçlüğünü biliyordu. Halil Ağa zeki bir köylüydü. Onu, bir şey sezdirmeden Atatürk’ün köşküne getirmek, olacak bir iş değildi. Yapmaya çalışacaktı ama…
Nitekim, Halil Ağa’yı, önüne merkebiyle öküzünü katmış, köy yolunda bulunca yanılmadığını anladı:
-Selamünaleyküm!
-Aleykümselam. Hayrola bey?..
-Hayırdır, bizim bey seni pek sevmiş…
-Biz de sevdik, n’olmuş?
-Bu akşam seni yemeğe çağırıyor, bir öküz alıverecek.
-Öküz mü?.. Eksik olmasın ya, biz işimizi görüp dururduk…
-Öküz çift olsa daha iyi sürülmez mi?..
-Sürülür besbelli bi şey ama, neden gerekti?
-Canım neden gerekecek Halil Ağa, bizim Kemal Bey tüccardır. Karun gibi bir adam… Çoluğu yok çocuğu yok, sevap işlemeye bayılır. Seni de pek sevdi dedim ya!..
Halil Ağa düşünmeye durdu. Aklından bir şeyler hesapladığı belli idi. Arada bir de Nuri Conker’i ustaca baştan aşağı süzüyordu:
-Demek çoluğu çocuğu yok fıkaranın! Tuh, acıdım şimdi! İyi de bir adam, kesimi güzel.
Conker, işi oldu bittiye getirmek için, demiri tavında dövmeye heveslendi. Yoldan geçip aynı köye giden başka köylüler, bir otomobilli adamla Halil Ağa’nın konuştuğunu görünce birikmeye başlamışlardı.
-Hadi, hayvanları arkadaşlarından birine emanet edelim de atla arabaya.
Halil Ağa telaşlandı:
-Yo beyim, olmaaaz… Bu kılıkla öyle beylerin yanına varılır mı?.. Gitceksek, bi yol eve ulaşalım da yabanlık urbalarımızı giyinelim…
-Bizim bey öyle şeylere bakmaz, babacan adamdır. Böylece gelirsen daha sevinir!.. “Bak hatırımı kırmamış, öylece kalkıp gelmiş” diye…
Halil Ağa’nın pirelenmiş gibi bir hali vardı, bu “Öküz alıverecek” hikayesine pek aklı yatmamış görünüyordu. Direndi:
-Aman beyim, hiç olmaz! Köylüysek de yabandan gelmedik ya!.. Hele bi yol köye varalım, bi ayranımızı iç hele…
KURMAY AKLI KÖYLÜ AKLI
Nuri Conker, daha fazla direnmeyi uygun görmedi. Kendilerine takılan köylüler de “Hayrola Halil Ağa” diye işi anlamaya çalışıyorlardı. Hem Halil Ağa’yı köylülerin elinden koparmak, hem de işi çabuk bitirmek için:
-Oldu Halil Ağa! Haklısın. Arkadaşlar senin hayvanları getirirler, sen atla arabaya, köye gidip değişene kadar, hayvanlar da gelir.
Bunu öyle bir sesle söylemişti ki, Halil Ağa ne diyeceğini bilmeden kendisini arabanın içinde buldu. Savaş meydanlarından gelen bir kurmaydı Nuri Conker, istediğini yaptırmaya alışıktı.
Köye bir arabanın geldiğini görenler, hemen çevrede birikmeye başladı. “Muhtara haber iletin” sesleri duyulur oldu. Conker, telaşlandı. Etrafındakilere “Bizim muhtarla bir işimiz yok, hele siz keyfinize bakın” derken Halil Ağa’ya da, “Hadi ağam, sen de şu yabanlıklarını giy de çabuk gel” dedi. Halil Ağa yeniden toparlandı:
-Olur mu hiç beyim, bi acı kahvemizi içmeden, bi ayranımızın tadına bakmadan… Sonra seslendi:
-Kız Aaşeee, anan öle, nerdesin?.. –Koşuşturarak gelen 1 yaşlarındaki kızı görünce- Tez anana eriştir, kahve pişecek, ayran çıkacak! – Sonra Nuri Conker’e döndü- Buyur beyim sen… Köylük yeridir, kusura kalma… Çok eğlenmeyiz…
HIZIRDIR MUTLAKA
Eve girmek Nuri Conker’in de işine gelmişti. Girdiler. Halil Ağa’nın oğlu, Conker’in eline davrandı, kızı da öpüp başına koydu. Conker onlarla konuşurken, Halil Ağa da bir yandan giyiniyor, bir yandan olup bitenleri kadınlara anlatıyordu. Kadınlar dinledikçe çığrışıyorlar, türlü şeyler söylüyorlardı:
-Aaa Hızır Aleyhisselamdır, durma ağam!..
-Destiden bir avuç su alıp yüzüne serpeleseydin, her muradın olurdu!
Halil Ağa uydurma bir öfke ile paylıyordu:
-Şinci ben sizin kemiklerinizi kırmaz mıyım? İçerde misafir, sofrada bey bekliyor, siz ne haltlar karıştırıyorsunuz!
Köyden çıktıkları zaman, Nuri Conker derin bir nefes aldı. Ama işin asıl güç yanı şimdi başlayacaktı. Halil Ağa’yı kuşkulandırmadan köşke sokmak bir mesele idi. Nitekim, kalın şayaktan temizce elbisesi içinde daha da güvenli ve irileşmiş görünen Halil Ağa sordu:
-Nerde beyin evi?..
-Beyin evi mi?.. Şimdi yazlıkta Suadiye’dedir ya, bu akşam yiğeninde konuk, biz de oraya gideceğiz…
-Yiğeni ne iş tutuyor ki?..
-Bugünlerde yedek subaylığını yapıyor, Atatürk köşkünde…
-Sakın beyim, biz köşke mi varacağız?..
-Köşke ya…
-Aman beyim, sen amanı bilir misin?.. Ben köşke möşke sokulamam. Kalsın bu yemek işi, bey evine döndüğü zaman yaparız. Sen bana adresini bir kağıda yazıver, gelirim ben!..
-Bak bu sözünü beğenmedim Halil Ağa, yooo sonra beyi kızdırırız ki, çok fena…
-Oh beyim durdur otomobili, ben köye döneyim!..
Nuri Conker sonunda Halil Ağa’yı köşkün yaver odasına getirebilmişti ama, anasından emdiği süt de burnundan gelmişti. Halil Ağa, köşke girerken dehşete kapılmış, soruyordu:
-Aman beyim, oh beyim, sakın bizim bey Paşa maşa olmasın?
“EFENDİMİZ GELECEK”
O akşam Atatürk’ün sofrasında Başbakan İsmet İnönü, Bakanlar, Milletvekilleri, İstanbul Valisi Muhittin Üstündağ yirmi beş kişi kadardılar. Atatürk sofranın başında, ayağında kahverengi bir pantolon, üstünde kısa kollu yeşil bir gömlek, boynunda kahverengi-yeşil karışımı bir fular olduğu halde oturuyordu.
Atatürk bir ara:
-Bu akşam soframıza “Efendimiz gelecek” dedi. Kendisine nasıl davranacağınızı görmek isterim!..
Yeni bir fiskos başladı. Bu “Efendimiz” de kimdi? Türkiye Devleti’nin kurucusu Atatürk, kimden “Efendimiz” diye konuşabilirdi?.. Bir şaka, bir sürpriz mi hazırlamıştı yoksa, gerçekten saygı duyduğu bir insan mı gelecekti?.. Bu sırada içeriye başyaver girdi ve Atatürk’ün kulağına eğilerek bir şeyler söyledi… Atatürk memnun bir yüzle:
-Buyursun!
Dedi. Şimdi nefesler kesilmiş, bütün gözler, kirpik oynamadan kapıya dikilmişti.
Bu sırada başyaver odasında büyük sıkıntı vardı. Halil Ağa, başını derde soktuğunu anlamış Nuri Conker’e ölüm ölüm yalvarıyordu:
-Oh, beyim, elini ayağını öpeyim beyim, ben öküz-möküz istemem, beni salıverin!..
Conker, yaverler çırpınıyorlar, saygı-ikram karşısında elpençe duruyorlar, kendisini yatıştırmaya uğraşıyorlardı. O zaman anladı Halil Ağa gündüz kiminle görüştüğünü… Atatürk’tü bu!.. Öyle ya, Atatürk’ün ta kendisiydi! Tebdile soyunmuştu da kendisine çatmıştı demek… Söyledikleri, birden hatırına dizilmiş olacaktı ki can dayanmaz yalvarmalara çöktü:
-Gazi Mustafa Kemal Paşa’mızdı senin beyin, öyle ya! Bizim aklı kısa karılar bile “Hızır” deyip bildiler de benim şu eşek kafam bilemedi… Tuh, Halil senin gelmişine geçmişine… Nettim ben beylerim, komutanlarım, ah ben nettim!..
Yatıştırmak istendikçe ürküntüsü artıyordu:
-Ya ne haltlar karıştırdım ben Gazi Mustafa Kemal Paşa Atatürk’ümüze?.. Adını “Kemal” dediydin ya, uyansana Halil olmayası herif?.. Naapar bakalım beni şimdi Mustafa Kemal Paşa Atatürk’ümüz, naapar?.. Oh şu kör dilimi kesse de ibret-alem gezdirtse beni ortalıkta… “Geveze aptalın hali budur.” Diye…
DİZLERİNİN BAĞI ÇÖZÜLDÜ
Sonunda bir koluna Nuri Conker girdi, bir koluna başyaver, avutucu sözlerle salon kapısının önüne getirdiler. Başyaver kapıyı açıp da Halil Ağa gündüz konuştuğu beyin sofranın başında oturduğunu, yanı başında da İsmet Paşanın yer aldığını görünce, dizlerinin bağı çözüldü. Ama olan olmuştu artık, var gücü ile toparlandı, ne diyeceğini tasarlamaya başladı.
Halil Ağa kapıda görününce, Atatürk ayağa kalktı. Kalkması ile bütün sofra gürr diye ayağa kalkıştılar. Atatürk:
-Hoş geldin Halil Ağa! Dedi. Sonra masadakilere dönüp tanıttı, işte beklediğimiz Efendimiz!
Conker, Halil Ağa’yı Atatürk’ün sağ başına oturttu, kendisi de ayrılan sandalyeye geçti. Atatürk sofradakilere, o gün köşkten Conker’le birlikte nasıl çıktığını, Halil Ağa’yı bir yanında öküz, bir yanında merkeple çift sürerken nasıl gördüğünü, sigara yakmak bahanesiyle nasıl kendisiyle konuştuğunu ayrıntılı bir biçimde anlattıktan sonra:
-Şimdi-dedi-gerisini Halil Ağa ile birlikte yanınızda tekrarlayacağız. Ben sorduklarımı baştan soracağım. Halil Ağa da orada bana söylediklerini olduğu gibi tekrarlayacak. –Halil Ağa’ya döndü- Bak beri Halil Ağa. Sen bu akşam benim başmisafirimsin!.. Senin açık sözlülüğünü de çok beğendiğimi bugün söyledim. Konuşmamızdan sana hiçbir zarar gelmeyecek!.. Öküzünü de alacağım!.. Ama şimdi ben tarlada sorduklarımı baştan soracağım, sen de orada söylediklerini aynen tekrarlayacaksın. İşte soruyorum: “Bakıyorum, sapanın bir yanında öküz bir yanında merkep koşulu. Öküzün yok m u senin?..”
Halil Ağa dudakları titreyerek Atatürk’ün ayağına kapanacak oldu, Atatürk önledi:
-Yooo, bak böyle şey istemem. Soruyorum, cevap ver.
Halil Ağa konuşmaktan başka çare olmadığını anlamıştı. Sonra, kolaydı bu soruya cevap vermek:
-Var olmasına vardı ya, hıdrellezde vergi memurları sattılar!
Atatürk çok memnun olmuştu. Halil Ağa’nın omzunu okşayarak ona cesaret verdi:
-Tamam… Çok güzel… Tam bana gündüz söylediğin gibi eksiksiz söyledin… Şimdi yine soruyorum: “Hiç vergi memuru köylünün üretim aracını satar mı? Olmaz böyle şey! Muhtara şikayet etseydin.”
Bu soru da kolaydı. Nazlanmadı Halil Ağa… Çünkü gerisini düşünüyordu:
-Muhtar başındaydı beyim.
-Oldu, bu da tamam. Güzel gidiyor. Ben yine soruyorum: “Sen de kaymakama gitseydin!”
Bakındı, kaymakam yoktu oralarda.
-Kaymakamın haberi olmadan bizim buralarda kuş bilem uçamaz!
OLMADI HALİL AĞA BANA DOSDOĞRU SÖYLE
Sofradakiler, soluk almadan konuşmayı izliyorlardı. Ürkütücü sorulara gelmişti sıra. Atatürk sordu:
-Peki İstanbul şuracıkta, gideydin valiye, anlataydın derdini, onun işi bu değil mi?
Vali Muhittin Üstündağ, Halil Ağa’nın ancak iki metre ötesinden kendisine bakıyordu. Nasıl desin? Ter basmıştı iyice, işi savuşturmanın yoluna kaçtı:
-Vali Paşamızı bir görüp dururuz buralarda. Eteğine düşsek derdimizi duyurabilir miyiz k…
-Olmadı bu, Halil Ağa!.. Bana dediğin gibi, dosdoğru…
-Böyle demedik mi beyim?..
-Ya, ben mi yanlış anladım?.. Dur soralım bakalım Nuri’ye… Nuri, böyle mi dedi bize Halil Ağa?…
Nuri Conker karşılık verdi:
-Hayır Paşam!..
-Gördün mü?.. Demek aklımda yanlış kalmamış. Hani bir şey dediydin sen, vali neden duymazmış?..
-Acık hafifcene eşitir de…
-Hele, hele… Bana söylediğin gibi…
-Köylük yerinde bizim dilimiz sağa demeye dadanmıştır, kusura kalman gayri Paşam..
Atatürk gülmeye başladı:
-Diplomatsın ki yaman diplomatsın!.. Ama diplomatlık sırası değil, doğruyu konuşacağız!.. Söyle şimdi bana orada dediğin gibi…
Halil Ağa gözünü yumup başını öne eğdi:
-Şaşırıp, “Bırak şu sağarı “dedikti ya…
Sofrada mırıltılar, gülüşmeler başlamıştı. Hele İsmet Paşa, Atatürk’ün destekleyip tuttuğu Vali Üstündağ’ı pek sevmediğinden, duyulacak bir sesle güldü. Atatürk, İsmet Paşaya, “Dur şimdi sıra sana geliyor” der gibi bakmaktaydı.
-Hadi, buna da oldu diyelim. Geçelim gerisine:
-E, peki, bir Başvekil İsmet Paşa var bilir misin?
AĞZIMA ATAŞ DOLDUR BUNU DEMEM
Halil Ağa, İsmet Paşanın yüzünden gözlerini geçirerek:
-Şanlı İsmet Paşamız bilinmez olunur mu hiç!.. Bugüne bugün…
Atatürk Halil Ağa’yı durdurdu:
-Bırak şimdi övgüleri… Ben lafın gerisini getireyim: “Tamam öyleyse, hemen her hafta İstanbul’a geliyor, Florya köşküne iniyor, köşk de şuracıkta. Bir gün kapıda bekleseydin de derdini dökseydin ona. Her halde çaresini bulurdu!”
Halil Ağa söylediklerini hatırladıkça, canı tükeniyordu… Yine kaytarmayı denedi:
-Kapıya komazlar ya bizi, kosalar da şanlı paşamıza öküzümüzü mi yanacağız!
Atatürk’ün sesi iyice sertleşti:
-Beni uğraştırma Halil Ağa. Erkek adam sözünü yalamaz. Ne dediysen, tıpkısını tekrarlayacaksın!..
Halil Ağa ürktü, toparlandı. Başını yine yere gömüp konuştu:
-Şanlı paşamıza da sağar dedikti ya…
-Yalnız sağar değil, “Sağarın sağarı…” değil mi?..
Halil Ağa yere bakan başını acıyla salladı:
-Öyle dedikti paşam, doğrusun!..
-Son soruyu soruyorum şimdi, bunun da karşılığını ver, öküzü al git! “Koca yaz şuracıkta Atatürk oturmuyor mu? Gitseydin, çıksaydın önüne, anlatsaydın halini. O da seni yüzüstü bırakacak değildi ya?”
-Hiç bırakır mı, hiç bırakır mı aslan paşam benim!.. Erip erişir de tarlama dek gelir, halimi dinler!..
-Bırak bunları Halil Ağa, dediğini tekrarla.
Halil Ağa birden diklendi. Her şeyi göze almış insanların yiğitliği içinde doğruldu. Atatürk’ün gözlerinin içine bakarak konuştu:
-İşte bunu demem paşam!.. Ağzıma ataş doldur, işte bunu demem!..
Atatürk gülmeye başladı.
-Zorlatacak bizi bu Halil Ağa, laf anlamıyor Nuri, senin aklındadır, sen söyle de Halil Ağa söyleyip söylemediğini açıklasın…
Nuri Conker ayağa kalktı. Gülümsüyordu.
-Siz de zor işlere hep beni koşarsınız paşam.”Mustafa Kemal Atatürk’ümüzün yüzünü görmek için Peygamber gücü gerek-demişti yanılmıyorsam. Görsem de, işinden gücünden, yiyip içmekten başını kaldıracak da bizim öküzün arkasından mı seğirtecek” demişti.
HALİL AĞA’NIN GÖZLERİ YAŞARDI
Halil Ağa’nın gözlerinde yaşlar, başını salladı. Öylece duruyordu. Atatürk konuştu:
-Atatürk de işi içkiye vurmuş, sarhoşun biri demesine getirdin ya, fazla üstelemeyeyim. Şimdi bak beni dinle Halil Ağa! Seni bu kadar üzüşümün sebebi, şunu anlatmak içindi. Şu gördüğün altı bay, hükümet… Yani, biri başbakan, ötekileri de bakan!.. Memlekete göz kulak olacak, işleri evirip çevirecekler diye bu makama getirilmişler. Bir kanun gerekti mi, bu baylar, hemen sıvanırlar, İsviçre’den mi olur, İtalya’dan mı olur, Fransa’dan mı, velhasıl neredense, bir kanun buluştururlar. Türkçe’ye çevirtirler, sonra basıp imzayı, gönderirler Büyük Millet Meclisi’ne… Büyük Millet Meclisi dediğim de, şu alt baştan senin yanına kadar olan beyler. Kanun gelir bunlara, bunlar da “Hükümet elbette incelemiş, gerekeni düşünmüştür, benim ayrıca zorlanmama gerek yok” diye, kaldırırlar parmaklarlını, olur sana bir kanun!.. Ama sonra bir vergi memuru gelir, Halil Ağa’nın öküzünü çeker satar vergi borcundan, Halil Ağa da tarlasını bir yanda merkep, bir yanda öküz, ırgalana ırgalana sürmeye çalışır. Ama üretim düşermiş, ekim zorlaşırmış kimin umurunda! Sonra ben bunları görürüm, içim kan ağlar, işitirim, tasalanırım!.. E hakça söyle bakalım şimdi Halil Ağa, sen benim yerimde olsan, efkâr dağıtmak için, bunları bu beylerle oturup konuşmak için içmez misin? Ama sonra da Halil Ağa tutar sarhoş der!..
Halil Ağa’nın dili çözülmüştü:
-Diyen yok haşa!.. Dinden çıkmak gibidir… Buldu mu bunu, hacısı da içer, hocası da içer…
Atatürk sordu:
-Sen de içer misin?
-Heç bulunur da içilmez mi olunur mu paşam!.. İçeriz ki şerbet gibi!..
Atatürk, hizmet edenlere işaret etti, kadehler doldu. Uzattı kadehini Halil Ağa’ya:
-Hadi bakalım Halil Ağa, sağlığına içelim.
-Koca Allah, benim ömrümden de sana pay düşürsün paşam, sağlık düşürsün!..
Sonra Halil Ağa, edeple başını kenara çevirip kadehi bir yudumda boşaltıverdi. Yüzü kızarmış, gözleri parlıyordu. Ellerini dizlerinin üzerine koyarak Atatürk’e döndü:
YONAN’I DENİZE DÖKTÜN
Yonan’ı denize döktün paşam, bayrağımızı başucumuza diktin! Benim gibi bir köylü parçasını sofrana alp içirdin, sana duaya bilem dilim dönmez ki… Nideyim ben? Bırak ki oh paşam, ayağını öpem!..
Ayağını öpmek için davrandı. Atatürk hemen tuttu, tutunca eline sarılıp öptü ve başına koydu:
-Bayrağımız gibi başımızdan eksik olma inşallah! Düşmanın ayağının altında olsun! Gayri bana izin koca paşam!
-Yemek yemedin!
-Yemek kolay… Meraklanır çocuklar, ben köye düzüleyim.
Atatürk, Nuri Conker’e işaret etti. Conker kalkıp Halil Ağa’nın yanına geldi, kalktı Halil Ağa, önce Atatürk’ü, sonra sofradakileri selamlayıp kapıya doğru edeple geri geri çekildi.
Kapı kapandığı zaman, Atatürk sofraya döndü:
-“Efendimiz”in halini gördünüz mü beyler! Devlet, size böyle davransa, ne yaparsınız? Mübarek millet bu, adam millet! Şimdi onun karşısında “Adam olmak” bize düşüyor!
Sofrada kesin bir sessizlik vardı. Gözler, Atatürk’e dönmüştü:
-Halil Ağa’nın öküzünü satıp üretimi aksatan kanunu ya biz yaptık, ya da bizim yaptığımız kanun, yanlış yorumlanarak Halil Ağa’nın öküzünü satıyor. İkisi de bence bir.. Böyle bir kanun yaptıksa, memleket çıkarlarına aykırıdır nasıl yaparız? Eğer yaptığımız kanun böyle yorumlanıyorsa, hükümet nasıl bir yönetim içindedir? Sonra unutmayın ki, olay İstanbul’da geçiyor. Bunun Van’ı var, kıyı bucak ilçesi var; acaba oralarda neler oluyor? Bu çark iyi dönmüyor beyefendiler!
Susmuştu Atatürk. Kimse konuşmuyordu. İsmet İnönü, gözü ile arkadaşlarını dolaştı, sonra hafifçe öksürerek konuşmaya başladı:
-Haklısınız paşam! Bunun, yanlış bir uygulama sonucu olduğunu sanıyorum. Önemle araştıracağım! Hükümet olarak elimizde insan kapasitesi yeterli değil, bunu biliyoruz. Ama görevimiz, buyurduğunuz gibi çarkı iyi döndürmektir, döndüreceğiz!
Ne Atatürk, ne sofradakiler içkiye dudak değdirmiyorlardı. Geniş tutulmuş bir Bakanlar Kurulu gibiydi masa… Başvekil, Cumhurbaşkanını tatmin etmek için konuşmuştu. Fakat, Atatürk yine de sinirli idi. Soruyu İsmet Paşaya doğrulttu:
-Bugüne kadar böyle bir olay size intikal etti mi?
-Hayır paşam, etseydi elbette ilgilenirdim!..
-Ben de parmağımı buraya basıyorum. Biz, Cumhuriyeti süs olsun diye yapmadık; halktan yana bir idare kurmak için yaptık. Hükümetim müfettişleri var, valileri var, kaymakamları var, bunlar, Halil Ağa’nın öküzünü vergi borcundan satıyorlar. Yaptıklarının ne demek olduğunu elbette bilmeleri gerekli… Bunlar, size hiçbir şey söylemiyor, Halil Ağa’nın öküzünü satıp vergi gelirini şişkin göstermeye çalışıyorlar! Hadi bunları bırakalım, milletvekili arkadaşlarımız var. Yolluk alıyorlar, halkla konuşuyorlar, bunlar da size bir şey söylemiyor. Bir parti örgütümüz var, halkın içinde dirsek dirseğe yaşamaları gerekli, onlar da memleketin zararına olan böyle bir uygulamadan söz etmiyorlar… Ne demektir bu? Bizim halkla beraber ve halk için değil, halka rağmen bir sistem kurduğumuzu sanmaktır. Asıl üzüldüğüm, parmak bastığım yer burası!.. Biz Cumhuriyeti anlatamamışız beyler, bundan bu çıkıyor!..
“MAZERETİ KESİNLİKLE KABUL ETMİYORUM”
Cumhuriyetin ne olduğunu anlamak zorundayız, hükümetin ve partinin görevi budur!.. Siz ikisinin de başındasınız Başvekil paşa! İnsan kapasitesi mazeretini de kesinlikle kabul etmiyorum. Cumhuriyetten bu yana 13 yıl geçti. O gün okula başlayanlar, bugün üniversitelerde okuyor. Ortaokullarda olanlar, bugün ya devlet kadrosundadır ya da parti teşkilatımızın bünyesi içinde… Bunlar, Cumhuriyetin her tehlikeye karşı savunucusu değil mi? Peki neredeler? Ya bunlara Cumhuriyeti anlatamadık ya da daha kötüsü bunlar da eyyamcı oldular! Yaptığımız devrimlerin yaşaması, bilinçli bir Cumhuriyet ve Devrim kuşağının yetiştirilmesine bağlıdır. Halil Ağa’ların başına gelenler, hükümete ve Büyük Meclise ulaşmıyorsa, tehlike var demektir!
Atatürk, İsmet İnönü’nün yüzüne baktı. İnönü konuşmaya davranıyordu ki Atatürk onu eliyle susturdu:
-Ne söyleyeceğinizi biliyorum. Sofradaki arkadaşlarımızı da bir hayli yorduk ve yemekten alıkoyduk. Hadi beyler-kadehini sofradakilere uzattı-görevimizi daha sıkı kavramamız ve başarmak için daha çok çalışmamızın onuruna!..
Ama sofradaki ağır hava hala sürüyordu. İyi bir ev sahibi olan Atatürk, havayı düzeltmek için Salih Bozok’a takıldı:
-Salih, Kılıç’la (Kılıç Ali) ortaklaşa aldığınız piyango biletine on bin lira çıkmış, sana koklatmamış, doğru mu?
-Doğru olmaz mı paşam, bari benden aldığın şu liracığımı ver diyorum, ona da yanaşmıyor!..
Kılıç Ali, çaresiz kalmış gibi ellerini iki yana açıyor, konuşuyordu:
-Doğru değil paşam, amorti bile çıkmadı, inandıramıyorum bir türlü…
Sofra gülüşmelerle doluyor, düzeliyordu.

NOT: (Bu olay, Nuri Conker tarafından anlatılmış, İsmet Bozdağ’a Behçet Kemal tarafından nakledilmiştir. İsmet Bozdağ, Kılıç Ali Beyden sıhhatini kontrol etmiştir.)
KAYNAK
İsmet BOZDAĞ, Atatürk’ün Sofrası, Kervan Yayınları, (tarihsiz), s.9-36’dan iktibas edilerek düzenlenmiştir.

“AÇIK ARABA OLMAZ, NASIL DÜŞÜNEMEDİN”

VATANDAŞ ÖZGÜRLÜĞÜ

HER ŞEY BİRDEN DEĞİŞTİ

“AÇIK ARABA OLMAZ, NASIL DÜŞÜNEMEDİN”

VATANDAŞ ÖZGÜRLÜĞÜ

HER ŞEY BİRDEN DEĞİŞTİ

Mustafa Kemal Atatürk

Kazım Karabekir Paşanın T. B. M. M.’ne Telgrafı

Published

5 ay ago

Ağustos 12, 2024

drkemalkocak

5.- MUHTELİF EVRAK

1.- Şark Cephesi Kumandanı Kâzım Karabekir Paşanın, İstanbul’da inikat eden Şûrayı Saltanatta Sevr Muahedesinin imza edilmesine karar verenlerle muahedeyi imza edenlerin hiyaneti vataniye ile ittiham olunmalarına dair telgrafı.

REİS — Kâzım Karabekir Paşadan mevrut bir telgraf var okunacak.

Erzurum;

Ankara’da Meclisi Milli Riyasetine

Vatansız, vicdansız üç serserinin, yine kendileri gibi millet ve vatanla alakası olmayan bir kaç kişi namına sulh muahedesini imza ettiklerini ajansta gördük. Mücadelei milliyemizde daha büyük bir azim ve imanla devamı tekiden ahdettiğimizi arz eylerim. İstanbul’da teşekkülünü evvelce duyduğumuz Şûrayı Saltanatta Türkiye’nin hayatı mevcudiyetini söndüren bu zalim muahedenin imza edilmesine karar ve rey veren esamileri malum eşhasın ve muahedenameye vazı imza edenlerin ihaneti vataniye ile ittiham olunmasını ve haklarında hükmü gıyabi verilmesini bu vatansızların isimlerinin her yerde lanetle yadedilmesinin ilan ve tamim olunmasını arz ve teklif eylerim.

17 Ağustos 1336 [1920]

Şark Cephesi Kumandanı

Kâzım Karabekir

REİS — Kâzım Paşanın bu teklifini tensip buyuruyor musunuz? (Hay hay) tensip buyuranlar ellerini kaldırsın. Tensip edildi efendim.

T. B. M. M. ZABIT CERİDESİ, Elliüçüncü İçtima, 19.8.1336 Perşembe, Devre: 1, Cilt: 3, İçtima Senesi: 1, s. 333

https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c003/tbmm01003053.pdf

Türk İstiklâl Mücadelesi

Mustafa Kemal Paşa’nın Balıkesir Zağnos Paşa Camiinde Halkla Konuşması

Published

11 ay ago

Şubat 7, 2024

drkemalkocak

(7 Şubat 1923)

GİRİŞ

Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Gazi Mustafa Kemal [ATATÜRK] önderliğinde gerçekleştirilen Türk İstiklal Harbi/Milli Mücadele’den sonra kurulmuştur. Türk Milletinin bağımsızlığını kazanmasından sonra Gazi, zaman zaman yurt gezilerine çıkmıştır. Bu gezilerinde, Millî Mücadele sırasında düşmana karşı omuz omuza birlikte mücadele ettiği milleti ile daha yakından temas kurma imkânına kavuşmuştur. Gezilerinde, uzun süren harplerden yeni çıkmış olan halka moral vermiş, yeni kurulan “Türk Milletinin/Milli Kültürümüzün” muasır medeniyetler seviyesine ulaşması için yapılması gerekenler hakkında, kulluk/kölelikten kurtularak hürriyetine kavuşan vatandaşları bilgilendirmiş, yapılan inkılâpların uygulanışını görmüş ve yapılacak inkılâplarla hakkında kamuoyu oluşturmuştur. İhtiyaç duyduğu kamuoyu desteğini sağladığına kanaat getirdikten sonra, yapmak istediği inkılâpları Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunmuş ve uygulamaya/hayata geçirmiştir.

Bu geziler, Gazi’i görmek isteyen Türk halkı tarafından büyük bir sabırsızlıkla beklenmiştir. Nitekim geziler öncesinde zaman zaman Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği tarafından karşılama töreni yapılmaması istenmesine rağmen kadını-erkeği, genci-yaşlısı bütün Türk halkı, Gazi’ye olan sevgi ve saygısını göstermek için büyük bir heyecan ve coşkuyla geçeceği yollar üzerine toplanmıştır. Halkın ilgisinden ziyadesiyle memnun olan Gazi, gittiği her yerde özellikle vatandaşlarla yüz yüze görüşebileceği ve fikir alışverişinde bulunabileceği belediye, okul, Cumhuriyet Halk Fırkası, Türk Ocağı ve diğer kurum ve kuruluşları ziyaret etmiştir. Bu görüşmelerin katkısıyla halkın beklentileri hükümet programlarında ve uygulamalarında anlamını ve yerini bulmuştur. Bu sebeple Gazi’nin yurt gezileri, genellikle önemli siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel değişim ve gelişmelerin yaşandığı/yaşanacağı günlerin öncesi veya sonrasında gerçekleşmiş olması bakımından anlamlıdır.

Gazi Mustafa Kemal, yurt gezileri kapsamında Balıkesir’i biri cumhuriyetin ilanından önce, altısı ilan edildikten sonra olmak üzere yedi defa ziyaret etmiştir. Cumhuriyetin ilanından önce Balıkesir’e ilk defa 6-8 Şubat 1923’te gelmiştir. Cumhuriyet’in ilanından sonraki ilk ziyareti ise 8-10 Ekim 1925’te gerçekleşmiştir. Bunu, 13-15 Haziran 1926, 7-8 Şubat 1931, 21-22 Ocak 1933, 15 Nisan 1934 ve 24-25 Haziran 1934’teki ziyaretleri takip etmiştir.

Aşağıda, Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın 6-8 Şubat 1923’teki Balıkesir seyahatinde kendisine eşlik eden Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi Sahibi Recep Zühdü [SOYAK]’ın kaleminden “GAZİ MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN BALIKESİR SEYAHATİ”nin, Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi’nin 11 Şubat 1923 tarihli nüshasında yayımlanan “BALIKESİR’DE FEVKALADE MÜHİM BİR NUTUK- BALIKESİR’DE HALKLA KONUŞMA (7 ŞUBAT 1923)” başlıklı bölümü, Osmanlı Türkçesinden çeviri yazı olarak sunulmuştur.

***

BALIKESİR’DE FEVKALADE MÜHİM BİR NUTUK

Mustafa Kemal Paşa Hazretleri hutbeler ve hilafet hakkındaki izahatından sonra mesail-i siyasiye ve içtimaiye ve iktisadiyemize [siyasi, sosyal ve ekonomik meselelere] geçmişlerdir

BALIKESİR’DE HALKLA KONUŞMA

(7 ŞUBAT 1923)

Balıkesir: 7 [Şubat 1923 Çarşamba] (AA ) – Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri, bugün öğle namazını büyük bir cemaat ile Paşa [Zağnos Paşa] Camii Şerifi’nde kılmışlardır. Namazdan ve ervah-ı şühedaya [şehitlerin ruhlarına] ithafen kıraat edilen [okunan] mevlidi nebeviden sonra Paşa Hazretleri minbere çıkarak şu hutbeyi [nutku/konuşmayı] irat buyurmuşlardır [yapmışlardır]:

“Millet! Allah birdir. Şanı büyüktür. Allah’ın selameti, atifeti [iyiliği] ve hayrı üzerinize olsun. Peygamberimiz Efendimiz Hazretleri, Cenabı Hak tarafından insanlara hakayıkı [hakikatleri] tebliğe memur ve resul olmuştur. Kanunu esasisi, cümlenizce [hepinizce] malumdur ki, Kur’an-ı azimüşşandaki nusustur [naslardır]. İnsanlara feyz ruhu vermiş olan dinimiz, son dindir. Ekmel dindir. Çünkü dinimiz akla, mantığa, hakikate tamamen tevafuk ve tetabuk ediyor [uyuyor ve denk düşüyor]. Eğer akla, mantığa ve hakikate tevafuk etmemiş [uymamış] olsaydı, bununla diğer kavanin-i tabiiye-i ilahiye beyninde [tabii ilahi kanunlar arasında] tezat [zıtlık] olması icap ederdi. Çünkü bilcümle kavanin-i künyeyi [bütün kâinatın kanunlarını] yapan, Cenabı Hak’tır.

Arkadaşlar, Cenabı Peygamber, mesaisinde iki eve, iki haneye malik [sahip] bulunuyordu. Biri kendi hanesi, diğeri Allah’ın evi idi. Millet işlerini, Allah’ın evinde yapardı. Hazreti Peygamber’in eser-i mübareklerine [mübarek eserlerine] iktifaen [uyarak] bu dakikada milletimize, milletimizin hal ve istikbaline [bugününe ve geleceğine] ait hususatı [hususları] görüşmek maksadıyla bu dar-ı kutside [kutsal evde], Allah’ın huzurunda bulunuyoruz. Beni buna mazhar eden, Balıkesir’in dindar ve kahraman insanlarıdır. Bundan dolayı çok memnunum. Bu vesile ile büyük bir sevaba nail olacağımı ümit ediyorum.

Efendiler, camiler birbirimizin yüzüne bakmaksızın yatıp kalkmak için yapılmamıştır. Camiler itaat ve ibadet ile beraber din ve dünya için neler yapılmak lazım geldiğini düşünmek, yani meşveret için yapılmıştır. Millet işlerinde her ferdin zihni başlı başına faaliyette bulunmak elzemdir. İşte biz de burada din ve dünya için, istikbal ve istiklalimiz [gelecek ve bağımsızlığımız] için, bilhassa hâkimiyetimiz için neler düşündüğümüzü meydana koyalım. Ben yalnız kendi düşüncemi söylemek istemiyorum. Hepinizin düşündüklerinizi anlamak istiyorum. Amal-ı milliye [milli emeller], irade-i milliye [milli irade] yalnız bir şahsın düşünmesinden değil, bilumum efrad-ı milletin [bütün millet fertlerinin] arzularının, emellerinin muhassalasından [bileşkesinden] ibarettir. Binaenaleyh [dolayısıyla] benden ne öğrenmek, ne sormak istiyorsanız, serbestçe sormanızı rica ederim.”

Müşarünileyh [adı geçen], badehu [ondan sonra] minberden aşağıya inmişler ve muhtelif zevat tarafından irat edilen [sorulan] yirmiyi mütecaviz suali [yirmiden fazla soruyu] tespit ettikten sonra cevaplarını vermişlerdir. Hutbeler hakkındaki ilk suale [soruya] cevaben demişlerdir ki:

“Hutbeler hakkında irat edilen sualden [sorulan sorudan] anlıyorum ki, bugünkü hutbelerin tarzı, milletimizin hissiyat-ı fikriyesi [fikri hissiyatı] ve lisanıyla ve ihtiyacat-ı medeniye [medeni ihtiyaçlar] ile mütenasip [uyumlu] görülmemektedir. Efendiler, hutbe demek nasa [insanlara] hitap etmek, yani söz söylemek demektir. Hutbenin manası budur. Hutbe denildiği zaman, bundan birtakım mefhum [kavram] ve manalar istihraç edilmemelidir [çıkarılmamalıdır]. Hutbeyi irat eden [söyleyen], hatiptir. Yani söz söyleyen demektir. Biliyoruz ki, Hazreti Peygamber zamanı saadetlerinde hutbeyi kendisi irat ederlerdi [söylerlerdi]. Gerek Peygamber Efendimiz ve gerek hulefay-ı raşidinin [dört halifenin] hutbelerini okuyacak olursanız görürsünüz ki, gerek Peygamber’in, gerek hulefay-ı raşidinin [dört halifenin] söylediği şeyler, o günün meseleleridir; o günün askeri, idari, mali ve siyasi, içtimai hususatıdır [toplumsal hususlarıdır]. Ümmet-i İslamiye [İslam ümmeti] tekessür [çoğalmaya] ve memalik-i İslamiye [İslam memleketleri] tevsie [genişlemeye] başlayınca, Cenabı Peygamber’in ve hulefay-ı raşidinin [dört halifenin] hutbeyi her yerde bizzat kendilerinin irat etmelerine [söylemelerine] imkân kalmadığından, halka söylemek istedikleri şeyleri iblağa [bildirmeye] birtakım zevatı memur etmişlerdir. Bunlar her halde en büyük rüesa [reisler] idi. Onlar camii şerifte ve meydanlarda ortaya çıkar, halkı tenvir [aydınlatmak] ve irşat [uyarmak] için ne söylemek lazımsa söylerlerdi. Bu tarzın devam edebilmesi için bir şart lazımdı. O da milletin reisi olan zatın halka doğruyu söylemesi, halkı dinlemesi ve halkı aldatmaması! Halkı ahval-ı umumiyeden [genel durumdan] haberdar etmek, son derecede haiz-i ehemmiyettir [ehemmiyetlidir].

Çünkü her şey açık söylendiği zaman halkın dimağı hal-i faaliyette [faaliyet halinde] bulunacak, iyi şeyleri yapacak ve milletin zararına olan şeyleri reddederek şunun veya bunun arkasından gitmeyecektir. Ancak millete ait olan işleri milletten gizli ettiler. Hutbelerin halkın anlayamayacağı bir lisanda olması ve onların da bugünkü icabat[icapları]nıza ve ihtiyaçlarınıza temas etmemesi, halife ve padişah namını taşıyan müstebitlerin arkasından köle gibi gitmeye mecbur etmek içindi. Hutbeden maksat, ahalinin tenvir ve irşadıdır [aydınlatılması ve uyarılmasıdır], başka şey değildir. Yüz, iki yüz, hatta bin sene evvelki hutbeleri okumak, insanları cehalet ve gaflet içinde bırakmak demektir. Hatibanın [hatiplerin] her halde nasın [insanların] kullandığı lisanla görüşmesi elzemdir. Geçen sene Millet Meclisi’nde irat ettiğim bir nutukta demiştim ki: “Minberler halkın dimağları, vicdanları için bir menba-ı feyz [feyiz kaynağı], bir menba-ı nur [nur kaynağı] olmuştur.” Böyle olabilmek için minberlerden aksedecek sözlerin bilinmesi ve anlaşılması ve hakayık-ı fenniye ve ilmiyeye [fenni ve ilmi hakikatlere] mutabık [uygun] olması lazımdır. Hatibay-ı kiramın [değerli hatiplerin] ahval-i siyasiye [siyasi ahvali], ahval-i içtimaiye ve medeniyeyi [toplumsal ve medeni ahvali] her gün takip etmeleri zaruridir. Bunlar bilinmediği takdirde halka yanlış telkinat [telkinler] verilmiş olur. Binaenaleyh [dolayısıyla] hutbeler tamamen Türkçe ve icabat-ı zamana mutabık [zamanın icaplarına uygun] olmalıdır ve olacaktır.”

Badehu [ondan sonra] hilafet hakkındaki suale [soruya] nakl-i kelam ederek [sözü getirerek] yalnız Türkiya değil, bütün âlem-i İslam’a [İslam âlemine] ait olan bu makama vazife ve salahiyet vermek, Türkiya devletinin salahiyeti haricinde ve fevkinde [üzerinde] olduğunu beyandan sonra demişlerdir ki:

“Dünya yüzünde Osmanlı devletinin inkırazından [bitişinden] sonra bir Türkiya devleti teşekkül etmiştir. Bu devlet İran ve Afganistan gibi müstakil [bağımsız] ve Müslümandır. Yeni Türkiya devletini milletin vekillerinden mürekkep olan [meydana gelen] Türkiya Büyük Millet Meclisi idare eder. Bu şerait[şartlar] dâhilinde halifeye, yalnız Türkiya devleti nam ve hesabına kanun-ı mahsusla [özel kanunla] verilmiş olduğundan başka bir hak ve salahiyet verilmek icap ederse, milletin hâkimiyeti takit edilmiş [kısıtlanmış] ve bilnetice [neticede] bu hâkimiyet inkısama uğratılmış [parçalanmış] olur ki, bu, eski halin avdetinden [dönmesinden] başka bir şey olamaz.”

Müteakiben Lozan Konferansı hakkında irat edilen suale [sorulan soruya] geçerek şu sözleri söylemişlerdir:

“Mamafih [ne yazık ki], adli, mali kapitülasyonlar mesailinde [meselelerinde] muhataplarımız eski zihniyetlerini tebdil etmemişlerdir [değiştirmemişlerdir]. Bu mesailde [meselelerde] İtalyanlar ve bilhassa Fransızlar müşkülat ihdas etmişlerdir [çıkarmışlardır]. Bu iki sebepten dolayı Lozan Konferansı’nın mesai-i ciddiyesi [ciddi mesaisi] tevkif etmiştir [durmuştur]. İtilaf devletleri heyet-i murahhasları [delege heyetleri], hükümetleriyle temasta bulunmak üzere Lozan’dan müfarekat etmişlerdir [ayrılmışlardır]. Bizim heyet-i murahhasımızın [delege heyetimizin] da hükümet ve Büyük Millet Meclisi ile müşavere etmek üzere gelmesi memuldür [muhtemeldir]. Biliyorsunuz ki, Lozan’da İtilaf heyet-i murahhası [delege heyeti] aylardan beri devam eden mesaiden sonra bize bir sulh [barış] projesi vermişlerdir. Bu proje kapitülasyonlar hakkında ihtiva ettiği mevaddan [maddelerden] dolayı milletimizce katiyen kabil-i kabul değildir [kabul edilemez]. Kapitülasyonlar bir devleti behemehâl [mutlaka] münkariz eder [bitirir]. Devlet-i Osmaniye [Osmanlı devleti] ile Hindistan Türk ve İslam imparatorlukları bunun en büyük delilidir. Efendiler, biz hukuk-ı meşru ve hayatımızı [meşru ve hayati haklarımızı] dünyay-ı medeniyet ve insaniyete [medeniyet ve insaniyet dünyasına] tasdik ve teslim ettirmek için çalışıyoruz. Bunu tasdik ve teslim ettirmek için icap eden her türlü tedbirlere tevessülde [girişmekte] tereddüt göstermeyeceğiz. Milletin irade-i hakikiyesinin [hakiki iradesinin] bu merkezde olduğuna kaniyim.” (Hay hay sesleri)

Badehu [Ondan sonra] Düyunu Umumiye’nin Türkiya’dan ayrılacak mahallere taksim olunduktan sonra tanınacağından ve rejinin şu veya bu şekilde olmasının her zaman kabil-i tezekkür olduğundan [konuşulabileceğinden], ticarete, ziraate ve sanayiye fevkalade ehemmiyet verilmek icap ettiğinden, kadınların hayat-ı içtimaiyemizde [toplumsal hayatımızda] erkekler derecesinde sahib-i hak [hak sahibi] olması lazım geldiğinden bahsetmişler ve Halk Fırkası hakkındaki soruya aşağıdaki cevabı vermişlerdir:

“Bu milletin siyasi fırkalardan çok canı yanmıştır. Şunu arz edeyim ki, memalik-i sairede [diğer memleketlerde], fırkalar behemehâl [mutlaka] iktisadi maksatlar üzerine teessüs etmiş ve etmektedir. Çünkü o memleketlerde muhtelif sınıflar vardır. Bir sınıfın menfaatını muhafaza için teşekkül eden siyasi bir fırkaya mukabil [karşılık] diğer bir sınıfın menfaatını muhafaza maksadıyla başka bir fırka teşekkül eder. Bu pek tabiidir. Güya bizim memleketimizde de ayrı ayrı sınıflar varmış gibi teessüs eden siyasi fırkalar yüzünden şahit olduğumuz neticeler malumdur. Hâlbuki Halk Fırkası dediğimiz zaman bunun içinde bir kısım değil, bütün millet dâhildir. Bir defa halkımızı gözden geçirelim: Biliyorsunuz ki, memleketimiz çiftçi memleketidir. O halde milletimizin ekseriyet-i azimesi [büyük çoğunluğu] çiftçi ve çobandır. Bu böyle olunca buna karşı büyük arazi ve çiftlik sahipleri varid-i hatır olur [hatıra gelir]. Bizde büyük araziye kaç kişi maliktir [sahiptir]? Bu arazinin miktarı nedir? Tedkit edilirse [incelenirse] görülür ki, memleketimizin vüsatına [genişliğine] nazaran hiç kimse büyük araziye malik [sahip] değildir. Binaenaleyh [dolayısıyla] bu arazi sahipleri de himaye edilecek insanlardır. Sonra sanat sahipleriyle kasabalarda ticaret eden küçük tüccaran [tüccarlar] gelir. Bittabi bunların menfaatlarını, hal ve atilerini [bugünlerini ve geleceklerini] temin ve muhafaza etmek mecburiyetindeyiz. Çiftçilerin karşısında olduğunu farz ettiğimiz büyük arazi sahipleri gibi bu ticaret erbabının karşısında da büyük sermaye sahibi tüccarların bulunduğu varid-i hatır olabilir [hatıra gelebilir]. Hâlbuki bizim memleketimizde büyük sermaye sahibi insanlar yoktur. Kaç milyonerimiz var! Hiç. Binaenaleyh [dolayısıyla] biraz parası olanlara da düşman olacak değiliz. Bilakis memleketimizde birçok milyonerlerin hatta milyarderlerin yetişmesine çalışacağız. Sonra amele gelir. Bugün memleketimizde fabrika, imalathane vesaire gibi müessesat çok mahduttur [müesseseler çok sınırlıdır]. Mevcut amelemizin miktarı yirmi bini geçmez. Hâlbuki memleketi teali eylemek [yükseltmek] için çok fabrikalara muhtacız. Bunun için de amele lazımdır. Binaenaleyh [dolayısıyla] tarlada çalışan çiftçilerden farkı olmayan ameleyi de himaye ve sıyanet [korumak] etmek icap eder. Bundan sonra münevveran [aydınlar] ve ulema denilen zevat gelir. Bu münevveran ve ulema kendi kendilerine toplanıp halka düşman olabilir mi? Bunlara terettüp eden [düşen] vazife, halkın içine girerek onları irşat [uyarmak] ve ilâ etmek [yükseltmek] ve onlara terakki [ilerleme] ve temeddünde [medenileşmekte] pişva [öncü] olmaktır. İşte ben milletimizi böyle görüyorum. Binaenaleyh mesalik-i muhtelife erbabının [çeşitli meslekler sahiplerinin] menafi [menfaatları] yekdiğerine memzuc [karışmış] olduğundan, onları sınıflara ayırmak imkânı yoktur ve heyet-i umumiyesi [tamamı] halktan ibarettir.

Halk Fırkası halkımıza terbiye-i siyasiye [siyasi terbiye] vermek için bir mektep olacaktır. Beni çok seven ve hayatımı düşünen bazı arkadaşlarım bana böyle bir fırka-ı siyasiye [siyasi fırka] teşkil etmemekliğimi tavsiye etmişlerdir. Filhakika [hakikaten] vazife-i milliyenin hitamında [milli vazifenin sonunda] köşeye çekilerek istirahat etmekliğim benim için bir menfaattır. Bunu yapabilmek için şimdiye kadar istihsal [elde] olunan neticelerin tespit olunduğu gibi devam edeceğine itimat etmek icap eder. Fakat bu hususta henüz bi-endişe [endişesiz olamam. Hiçbirinizin de bi-endişe olmamanızı tavsiye ederim. Şimdiye kadar istihsal ettiğimiz muvaffakiyetler üç dört seneye sığmayacak kadar çoktur. Her tarafta olduğu gibi bizde de yeni hareketler ve cereyanlar karşısında onu hazmedemeyen kuvvetler zuhur edebilir [ortaya çıkabilir].

Mateessüf [ne yazık ki], bu daima vardır. Nitekim bu hususta ahkâm-ı şer’iyeye muvafık [şer’i hükümlere uygun] olmayan ve maalesef Meclis’te aza [üye] bulunan bir zat tarafından risale de yazılmıştır. Bu teşebbüs eski Osmanlı devletini iadeden başka bir şey değildir. Bunu yapan o zat, hükümet ve millet nazarında mürtecidir.

Efendiler, şunu katiyetle bilmek icap eder ki, kazanılan şey, hayat ve namustur. Buna tecavüz, hayat ve namusumuza tecavüzdür. Her ferdin bu gibi hareketlere dikkat etmesi ve onlara karşı son derece müteyakkız [uyanık] bulunması lazımdır. İşte bu nokta-ı nazardan [bakımdan] milletin içinde bir fert olarak ve tekrar milletin intihabına [seçmesine] nail olur isem, Türkiya Büyük Millet Meclisi’nde aza sıfatıyla çalışmayı vazife telakki [kabul] ediyorum.

Efendiler, ne ben ve ne siz, şahıslarımız üzerinde vaziyetler ihdasına [meydana getirmeye] kalkışmayalım. Biz hepimiz o suretle çalışalım ki, kuracağımız şey milli bir müessese olsun. Bu da millete terbiye-i siyasi [siyasi terbiye] vermekle olur.

Asırların bize verdiği dersten milletimizin lüzumu kadar mütenebbih [uyanmış] olduğunu görüyorum. Milletimizin evsaf-ı mahsusası [özel vasıfları] her işimizde muvaffakiyetimizin teminatıdır. Muvaffakiyetimiz bittabi vahdetle [birlikle] olacaktır. Eğer millet müşterek gayeye müştereken sarf-ı faaliyet [faaliyet sarf] ederek yürürse, behemehâl [mutlaka] muvaffak olacaktır. İşte bunları düşünerek mesai-i müstakbelede de [gelecekteki mesaide] de muvaffak olacağına kani bulunuyorum.”

Paşa Hazretleri hasbihâllerine şu suretle son vermişlerdir:

“Arkadaşlar, buraya gelinceye kadar birçok yerlere uğradım. O yerlerin halkıyla yani kardeşleriniz, dindaşlarınız ve hemdertlerinizle aynı suretle musahabelerde [sohbetlerde] bulundum ve onların da sizin gibi memleketin hal ve atisiyle [bugünü ve geleceğiyle] fevkalade alakadar olduklarını gördüm. Sonra yine bu seyahatim esnasında ordumuzu gördüm; askerlerimiz, subaylarımız ve kumandanlarımızla temasa geldim.

Tetebbu tedkikat ve teftişatım [İnceleme ve teftişlerimin] neticesi bizi mağrur edecek bir haldedir. Çünkü vaziyetimiz çok kuvvetlidir. Memleketimiz halkında ve ordusunda gördüğüm kudret ve kabiliyet, bilhassa azim ve celadet [kahramanlık], hakkımızı behemehâl [mutlaka] istihsale [elde etmeye] kâfi ve kefildir.”

KAYNAKÇA

Hâkimiyet-i Milliye, 11 Şubat 1923, No: 736, s. 2, sütun: 1-4

https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/67476/0131.pdf?sequence=131&isAllowed=y

Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1959, s. 94-99

Atatürk’ün Bütün Eserleri, Cilt: 15 (1923), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005, s. 117-121

Özel Günler ve Anlamları

Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni Açış Konuşması

Published

1 yıl ago

Kasım 10, 2023

drkemalkocak

(1 Kasım 1938)

GİRİŞ

Türk’ü reayalıktan vatandaşlığa, saltanattan cumhuriyete kavuşturan, Türk kadınını yok sayılmaktan kurtarıp varlık sahnesine çıkaran, Göktürklerden bu yana kaybolan Türk kimliğini inşa eden Türk İstiklal Harbinin Başkumandanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu, Türk İnkılabının planlayıcı ve uygulayıcı önderi ilk Cumhurbaşkanımız Mareşal Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK’ü, fani âlemden baki âleme göç edişinin 85. yıldönümünde minnet ve rahmetle anarım.

Cumhuriyetin 15. yıldönümü törenlerine ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılışa hastalığı sebebiyle katılamayan ilk Cumhurbaşkanımız Mareşal Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK’ün; 1 Kasım 1938 günü Türkiye Büyük Millet Meclisi Açış Konuşmasını Başbakan Celal Bayar yapmıştır.

***

Başvekil Celal Bayar (İzmir) – (Başvekil alkışlar arasında kürsüye geldiler.) Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun 36. maddesi hükmüne göre Cumhurreisimiz Atatürk’ten aldığım emir üzerine bu seneye ait nutuklarını okuyorum. (Alkışlar.)

Sayın Milletvekilleri,

Hepinizi sevgi ve saygı ile selamlarım. . .

Geçen sene aziz Kamutayı [Türkiye Büyük Millet Meclisi] arkadaşlarıma millet ve memleket için ne gibi feyizli işler başarmak istediğimizi izah etmiştim. Bugün de bunlardan hangilerinin bu yıl içinde yapıldığını bildirmek isterim.

Sayın Arkadaşlarım,

Her şeyden evvel size kıvançla arz edeyim ki millet ve memleket geçen seneyi de tam bir huzur ve sükûn içinde yükselme ve kalkınma faaliyetiyle geçirmiştir.

Uzun yıllardan beri devam eden ve zaman zaman had bir şekil alan Tunçeli’ndeki toplu eşkıyalık hadiseleri, belirli bir program dâhilindeki çalışmaların neticesi olarak kısa bir zamanda bertaraf edilmiş, o mıntıkada bu gibi vakalar bir daha tekerrür etmemek üzere tarihe devrolunmuştur. (Bravo sesleri.)

Cumhuriyet’in feyzinden yurdun diğer evlatları gibi oradakiler de tamamıyla istifade edeceklerdir.

Hususi idare ve belediyelerin bu yılki faaliyetleri geçen senelerden fazla ve daha verimli olmuştur.

İmar işlerinde belediyeleri türeli [muntazam, düzenli] surette aydınlatmak, kılavuzlamak ve faaliyetlerini takip etmek ve denetlemek üzere merkezde bir teknik büro teşkili, yol ve yapı kanununda işlerin ve istimlak muamelelerinin süratle yürümesini temin edecek tadilat yapılması, Belediyeler Bankası’nın imar işlerinde yardımını genişletmesi, çiftçi mallarının emniyetini korumak ve zirai suçlan süratle meydana çıkarıp suçluların cezalandırılması için Yüksek Kamutay’a sunulmak üzere, birer kanun tasarısı hazırlanmıştır.

Büyük Meclis’in tasvibine arz edilmiş olan yeni nüfus kanununun kabul ve tatbiki nüfus işlerinin daha modem ve muntazam bir şekilde yürütülmesini temine hizmet edecektir.

Muhterem Arkadaşlar,

Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti kendisine verilen sağlık ve toplumsal yardım

vazifelerine, iskan ve göçmen işlerine Yüksek Meclis’in kabul buyurduğu tahsisat dahilinde başarı ile devam etmiştir.

Bu senenin ilkbaharında Orta Anadolu’da, bilhassa Kırşehir ve Yozgat havalisinde

bir kısım köylerimizi harap eden ve aziz vatandaşlarımızdan bazılarının ölümüne sebebiyet vermekle bizi çok üzen bir yer sarsıntısı olmuştu. Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti ve aynı zamanda bu işle vazifelendirilen Kızılay Cemiyeti felakete uğrayan vatandaşlarımızı korumak için derhal gereken tedbirleri almışlardır. Bu sahada yapılmasına karar verilen 2114 evden bir kısmı bitmiştir. Bir kısmının da inşaatı ilerlemektedir. Bu hizmet ve mesaiyi memnuniyetle kaydederim.

Yüce Saylavlar [Milletvekilleri],

Memlekette mevcut huzur ve asayişe paralel olarak adalet cihazı da intizamla işlemektedir.

Meşhut Cürümler Kanunu’nun tatbikatından elde edilen iyi neticelerden örnek alınarak bu kanun kapsamına ağır cezalı cürümler de alınmıştır.

İnkılabımızın istikrarını teyit için yeni kanuni tedbirler alınmıştır. Bu maksatla Türk Ceza Kanunu’ndaki devletin şahsiyetiyle ve devlet kuvvetleri aleyhine alakalı cürümler daha kuvvetli müeyyidelere bağlanmıştır.

Cezaevlerinin terbiye, ıslah ve iş esaslarına göre düzeltilmesi yolundaki hayırlı faaliyetin genişletilmesi, cemiyete, doğru yoldan saparak hürriyetini kaybetmiş olan binlerce vatandaşı faydalı birer uzuv olarak kazandırmaktadır.

Sayın Milletvekilleri,

Devletin ekonomik sahadaki yapıcı ve yaptırıcı kudret ve prensibinin kapsamına ziraat işlerimizin de alınması yolunda bir numune olmak üzere hükmi şahsiyeti haiz “Ziraat İşletmeleri Kurumu” teşkil edilmiştir.

Geçen seneki nutkumuzda:

“Milli ekonominin temeli ziraattır. Bunun içindir ki, ziraatta kalkınmamıza büyük önem vermekteyiz. Köylere kadar yapılacak programlı ve pratik çalışmalar bu maksada ermeyi kolaylaştıracaktır. Fakat bu hayati işi isabetle amacına ulaştırmak için, ilkönce ciddi etütlere dayalı bir ziraat siyaseti tespit etmek ve onun için de her köylünün ve bütün vatandaşların kolayca kavrayabileceği ve severek tatbik edebileceği bir ziraat rejimi kurmak lazımdır” tavsiyesinde bulunmuştuk.

Buna ait etütler tamamlanmıştır.

Cumhuriyet’in on beşinci yılı, planlı, sistemli ziraat ve köy kalkınmasının başlangıcı olmalıdır.

Sayın Arkadaşlar,

Ekonomi işlerimiz normal gelişme yolunu takip etmektedir.

Bu yıl da üretimin, mübadelenin ve kredinin düzenlenmesiyle sanayileşme ve teşkilatlanma sahalarında olumlu neticeler alınmıştır.

Maden tetkik ve arama işleriyle maden işletmeleri mevcut programına göre gelişmektedir.

Dış ticaret politikamız vaziyete, milli ve milletlerarası konjonktüre uyarak, karşılıklı menfaat ve müsaadeler esasına bağlı kalmakta devam etmiştir.

İhracatın denetimi ve ihraç mallarımızın standartlanması yolundaki çalışmalar yürümekte ve hayırlı neticeler elde edilmektedir. Bu sene yeniden birtakım ihraç mallarımız daha denetlenen mallar arasına girmiştir.

Böylece ihracatımızın ve ihracatımızın itibarını yükselttiğini gördüğümüz bu usulün sahası genişletilmektedir.

Halkımızın bedii [güzel sanatlara ilişkin] kabiliyetlerini yansıtan ve her günkü ihtiyaçlarımızın büyük bir kısmını karşılayan el ve ev küçük sanatlarının Cumhuriyet rejiminde layık olduğu mertebeye yükseltilmesi icap eder. Bunun için teşvikler yapılmasını ve bu konudaki tasarının bir an evvel müzakeresini tavsiyeye değer bulurum.

Geçen toplantı devresinde Yüksek Meclis’in kabul buyurduğu “sermayesinin tamamı devlet tarafından verilmek suretiyle kurulan iktisadi teşekküllerin teşkilatıyla idare ve denetimleri” hakkındaki kanunun tatbiki için teşkilata başlanmıştır.

Memleketin muhtelif yerlerinde kredi ve satış kooperatiflerinin ve birliklerinin kurulmasına devam edilmiştir. Bu cümleden olarak Karadeniz mıntıkasında fındık mahsulümüz için beş kooperatif ve bunlar için merkezi Giresun’da olmak üzere bir birlik teşkil olunmuştur.

Küçük esnafa ve küçük sanayi erbabına muhtaç oldukları kredileri temin etmek üzere Halk Bankası ve halk sandıkları kurulmuştur.

Kredinin normal şartlar altında ucuzlatılmasının ekonomik alandaki mühim tesiri malumdur. Büyük Millet Meclisi’nin kabul buyurduğu kanun ile faiz hadlerinin indirilmesini memnuniyetle karşılarım.

Büyük Millet Meclisi Denizbank’ı kurmakla çok isabetli bir harekette bulunmuştur. Birinci beş senelik sanayi planımız muvaffakiyetle bitmek üzeredir. Buna ilaveten üç senelik bir maden işletme programı tanzim edilmiş ve tatbikine başlanmıştır. Bu üç senelik maden programının büyük bir kısmını içine almak ve şeker sanayiini de genişletmek suretiyle makine, kimya, gıda maddeleri, toprak ve su mahsulleri, ev yakacağı sanayiiyle l iman inşasını ve nakliye vasıtalarının çoğaltılmasını ve deniz işleri için duyduğumuz ihtiyaçları ihtiva ve ifade eden dört senelik üç numaralı yeni bir program yapılmış ve ilan edilmiştir. Bu plan için sarf olunacak para 85 ila 90 milyon lira arasında tahmin edilmektedir. Buna ait kredinin temin edildiği malumdur.

Memleket için faydalı olan her teşebbüsü yüksek bir vatanseverlik duygusuyla destekleyen ve himaye eden değerli Kamutay’ın bu planı da desteğine mazhar kılacağından şüphe etmiyorum.

Muhterem Milletvekilleri,

Memleketin imarı ve kalkınması yolunda çok mühim vazifeler alan Cumhuriyet nafıasının bu yıl içindeki çalışmalarının azami randıman vermiş olduğunu görmekteyim.

Geçide açılan büyük köprülerin bu yıl 115’e ulaştığını kayıt ve adetlerinin ihtiyaçla orantılı olarak süratle çoğaltılmasını temenni ederim.

İstanbul’dan başlayan Avrupa turistik asfalt yolunun birinci kısmı tamamlanmıştır. Ve son kısımlarının inşaatına devam edilmektedir.

Memleketin umumi su siyasetinin büyük ehemmiyeti üzerinde durmaktayız. Geçen devrede kabul buyurduğunuz bir kanunla Adana ovasının sulama işlerine hız verilmiş olmasını memnuniyetle kaydederim. Diğer su işlerimiz de program dâhilinde yürümektedir.

Geçen sene yapılmasına başlandığını bildirdiğim radyo merkezi stüdyosu tamamlanmıştır.

Şirketlerden elimize geçen demiryollarının ıslahına ve çekici ve çekilen araçların her türlü ihtiyaca cevap verecek surette tamamlanmasına çalışılmaktadır.

Memlekette nakliye hacmi artmaktadır. Muhtelif malların sevkini kolaylıkla temin etmek için yeni nakliye vasıtaları sipariş edilmiş ve üç numaralı programda da bu hususa ayrıca yer verilmiştir.

Geçen yıl Divriği’ye ulaştığını gördüğümüz demiryolunun bu yıl Erzincan’a vardığını ve önümüzdeki yıl içinde de Erzurum şehrine ulaşacağını kıvançla müjdelerim.

Arkadaşlar,

Maliyemiz denk bütçe, sağlam ödeme, vergi sistemlerini mükellef lehine ıslah ve hafifletme ve milli paranın istikrarını muhafaza prensiplerini tam bir sadakat ve muvaffakiyetle takip ve tatbik etmektedir.

Halkın ve çiftçinin vergi yükünü hafifletmek yolunda öteden beri güdülen prensibin imkân nispetinde tatbikine bu yıl da devam edilmiştir.

Kazanç ve denge vergilerinde yünlü ve pamuklu kumaşların tüketim vergisinde ve hayvan vergilerinde indirmeler yapılmış, hayvan vergisinin at ve katıra ait kısmıyla tıbbi ve ispençiyari [eczacılık] maddelerin tüketim vergisi tamamen kaldırılmıştır.

Bir kısım vergilerde yapılan mühim indirmelere rağmen tahsilat tahmin olunan gelirden geçen sene de 29 milyon fazlalık göstermiştir.

Bu seneki tahsilatın da tahminlerden ziyade olacağı umulmaktadır.

Ekonomik sahadaki gelişmeyle orantılı olarak daima bütçe tahminlerini aşan devlet gelirinin devamlı artışı, bir taraftan vergi indirmelerini belirli bir program dairesinde tahakkuk ettirmeye, diğer taraftan muhtelif sahalarda verimli işlere ve milli müdafaa hizmetlerine daha çok pay ayırmaya imkân vermektedir.

Teşviki Sanayi Kanunu’ndan istifade eden müesseselere hariçten getirdikleri hammaddelerle makine, alet ve edevat için verilmiş olan gümrük muafiyeti kaldırılarak zikrolunan kanundan istifade eden ve etmeyen bütün sanayi erbabını kapsamak üzere bu nevi hammaddelerle makine, alet ve edevatın gümrük vergilerinin cüzi bir hadde indirilmesi ve makine alet ve edevatı için muamele vergisi muafiyetinin kabul edilmesi memleket sanayii üzerinde hayırlı neticeler verecek bir tedbir olmuştur.

Bir kısım vergilerimizin tarh ve cibayet usullerinin ıslahı ve tatbikatta sadelik ve

birlik temini maksadıyla hazırlanarak Yüksek Kamutay’a sunulan layihanın bir an evvel çıkarılmasını temenniye değer bulurum.

Sayın Arkadaşlarım,

İnhisarlar İdaresi [tekel] kurumlarının mali monopol [mali tekel], ticari teşekkül ve mali valorizasyon [değerini artırma, değerlendirme] kurumu karakterini kazanması için icap eden esaslı tedbirler alınmakta ve semereleri de elde edilmektedir.

Çok kıymetli ve nefis mahsullerimizden biri olan tütünün ziraat usullerini düzeltmek, ziraatçıları, mahsulünü işletmek ve değer fiyatıyla satmak bakımından aydınlatmak ve korumak, tütünlerimizi dünya piyasalarına daha çok tanıtarak ihracatını azami hadde çıkarmak yolundaki gayretler iyi neticeler vermektedir.

Diğer tekel maddelerinin üretim ve tüketiminde de gelişmeler görülmektedir.

Sevgili Arkadaşlarım,

Yüksek tahsil gençlerini istediğimiz ve muhtaç olduğumuz gibi milli şuurlu ve modem kültürlü olarak yetiştirmek için, İstanbul Üniversitesi’nin gelişmesi, Ankara Üniversitesi’nin tamamlanması ve Şark Üniversitesi’nin yapılan etütlerle tespit edilmiş olan esaslar dairesinde Van Gölü civarında kurulması mesaisine hızla ve önemle devam edilmektedir.

Geçen sene tecrübelerinin ümit verici mahiyette olduğunu kaydettiğim eğitmen okulları çok iyi neticeler vermiş ve eğitim kadrosuna bu yıl 1500 kişi daha ilave edilmiştir. Önümüzdeki yıllar içinde bu miktarın artırılacağı şüphesizdir.

Türk Tarih ve Dil Kurumlarının çalışmaları takdire layık kıymet ve mahiyet arz etmektedir. Tarih tezimizi reddedilmez delil ve vesikalarla ilim dünyasına tanıtan Tarih Kurumu, memleketin muhtelif yerlerinde yeniden kazılar yaptırmış ve milletlerarası toplantılara muvaffakiyetle iştirak ederek yaptığı tebliğlerle yabancı uzmanların alaka ve takdirlerini kazanmıştır.

Dil Kurumu, en güzel ve feyizli bir iş olarak, türlü ilimlere ait Türkçe terimleri tespit etmiş ve bu suretle dilimiz yabancı dillerin tesirinden kurtulma yolunda esaslı adımını atmıştır.

Bu yıl okullarımızda eğitimin Türkçe terimlerle yazılmış kitaplarla başlamış olmasını kültür hayatımız için mühim bir hadise olarak kaydetmek isterim.

Türk gençliğinin kültürde olduğu gibi spor sahasında da idealine ulaştırılması için

Yüksek Kamutay’ın kabul ettiği Beden Terbiyesi Kanunu’nun tatbikine geçildiğini görmekle memnunum.

Muhterem Arkadaşlarım,

Vatanın ve rejimin koruyucusu olmakla kalmayıp, en geniş ve hakiki manasıyla bir barış etkeni ve bir eğitim ve öğretim ocağı olan yenilmez ordumuzun, geçen sene de işaret ve izah ettiğim gibi, son sistem silah ve motorlu vasıtalarla cihazlandırılması yolundaki çalışmalara hız verilmiştir. (Bravo sesleri, şiddetli alkışlar.)

Geçen sene, Büyük Kamutay’ın kabul buyurduğu tahsisat üzerine bir genel silahlanma programı yapılmıştır. Tatbikatı ilerlemektedir.

Deniz kuvvetlerimizin takviyesi için lüzumlu olan harp gemilerimizin küçük bir kısmı sipariş edilmiştir. Büyük bir kısmı da sipariş edilmek üzeredir. (Alkışlar.)

Bu doğrultuda mevcut gemilerimizin daha mükemmel bir hale konulması için tertibat alınmaktadır.

Bu sene Gölcük harp tersanemizin inşasına başlanacaktır.

Hava programımız önemle tatbik olunmaktadır. Şanlı adını andıkça gönül ferahı

ve sonsuz gurur duyduğumuz kıymetli ordumuz, bu yaz doğu bölgesinde tabiatın en çetin ve haşin şartlan içinde yaptığı manevralarda her gün artan kudret ve kabiliyetini bir kere daha göstermiştir. (Şiddetli alkışlar.)

Çok değerli komutan ve subaylarımızla kahraman erlerimizi huzurunuzda iftihar ve takdirle selamlarım. (Bravo sesleri, sürekli alkışlar.)

Sayın Milletvekilleri,

Harici siyasetimizin son sene zarfındaki gelişmesi geçen sene ana vasıflarını çizmiş olduğum esaslar dairesinde cereyan etmiştir.

Son aylar zarfında barış çetin bir imtihan geçirdi. Şimdi ne kadar süreceğini ancak daha bir müddet sonra anlayabileceğimiz yeni bir sükûn devresi içindeyiz.

Barış, milletleri refah ve saadete eriştiren en iyi yoldur. Fakat bu kavram bir defa ele geçirilince, daimi bir ihtimam ve itina ve her milletin ayrı ayrı hazırlığını ister.

Memleketimizi her gün daha çok kuvvetlendirmek, her sahada her türlü ihtimallere karşı koyabilecek bir halde bulundurmak ve dünya hadiselerinin bütün safhalarını büyük bir teyakkuzla takip etmek, barışsever siyasetimizin dayandığı esasların başlıcasıdır. (Bravo sesleri, alkışlar.)

Milletlerin emniyeti ya iki taraflı veyahut çok taraflı genel müşterek anlaşmalarla, uzlaşmalarla temin edilebilir diye mutlak mahiyette ortaya atılan ve her biri diğerlerine zıt sayılan prensipler barışın muhafazası işinde bizim için kati ve isabetli değildir ve olamaz. (Bravo sesleri.) Bunların her birini coğrafi ve siyasi icap ve vaziyetlere göre kullanarak barış yolundaki ihtimamı realitelere uydurmak her millet için ayrı ayrı bir vazifedir.

Cumhuriyet hükümeti bu hakikati görmüş, tatbik etmiş, en yakın komşularıyla olduğu kadar en uzak devletlerle olan münasebetlerini, dostluklarını, ittifaklarını ona göre tanzim etmeyi bilmiş ve bu sayede harici siyasetimizi sağlam esaslara dayandırmıştır. (Alkışlar.)

Balkan siyaseti, Balkanlar’ın ayrı ve müşterek menfaatlarının en açık bir ifadesi, Balkan milletlerinin her birinin ayrı ayrı kuvvetleşmesi de barış yolundaki dinamik anlayış tarzının fiili bir misalidir.

Burada memnuniyetle kaydetmek istediğim bir hadise, Balkan milletlerini birbirine büsbütün yakınlaştırmakta kuvvetli etken olmuştur ve yarın için de ümitler vaat eden bir eserdir. Selanik’te Balkan Antlaşması devletleri namına Konsey Reisi ve Muhterem Yunan Başvekili General Metaksas ile Sayın Bulgar Başvekili Mösyö Köseivanof arasında imza edilmiş olan anlaşmadan bahsetmek istediğim anlaşılmıştır. Bu anlaşma da barış yolundaki devamlı gayretlerimizin ve Balkan devletlerinin takip edegeldikleri salim politikanın hayırlı bir tecellisidir. (Bravo sesleri.)

Yine ayrı realiteler, aynı dinamizm ve aynı yüksek gayeler, Sadabad akitlerinin maziden miras kalan hurafeleri nasıl bir hamlede yıkarak, münasebetlerini yeni ve doğurgan esaslara dayandırmayı bildiklerini göstermiştir.

Türkiye’nin diğer devletlerle olan münasebetleri geçen sene açık olarak gösterdiğim yolda dostane gelişmesini takip ederek ilerlemekte bulunuyor.

Hatay meselesinin son sene zarfında geçirmiş olduğu safhalar malumunuzdur. Bu milli davayı bir Türk-Fransız dostane anlaşmasıyla halletmek yolundaki mesai muvaffakiyete erdi. Türk ve Fransız askerlerinin geçici ve müşterek işgali bu anlaşmanın bariz tezahürü oldu. Bu sayede sükûn yerleşti ve seçimler tamamlandı. Nihayet Hatay, Millet Meclisi’ne ve bağımsızlığına kavuştu. (Bravo sesleri, şiddetli ve sürekli alkışlar.) Bağımsız Hatay devleti bugün inzibat kuvvetlerini tanzim eylemek ve memleketin dâhili emniyetini de kendi vasıtalarıyla temin etmekle meşguldür. Bunun da yakında başarılacağını ümit ediyoruz.

Geçen sene “Yarınki Türk-Fransız münasebetlerinin dilediğimiz yolda gelişmesine, Hatay işinin iyi bir yönde yürümesi esaslı bir ölçü ve etken olacaktır” demiştim. Hakikaten, Hatay işindeki Türk-Fransız anlaşması, iki devlet arasındaki münasebetleri çok dostane bir duruma getirmiştir. Hatay işinde elde edilen neticelerin istikrarının Türk-Fransız dostluğunun da gelişme ve billurlaşmasına bir esas teşkil edeceği kanaatindeyim.

Cumhuriyet hükûmeti, geçen seneden beri muhtelif devletlerle iktisadi münasebetlerini tanzim eden mukavele ve anlaşmalar imza etmiş bulunuyor.

Bu doğrultuda İngiltere hükûmetiyle yapılan ticaret anlaşması ve aynı zamanda 16 milyon İngiliz liralık bir ticaret ve silahlanma kredisi mukavelesini zikretmek isterim ki, esasen bununla alakalı kanun yüksek tasdikinize sunulmuştur.

Birkaç gün evvel memleketimizi ziyaret eden Almanya’nın mümtaz İktisat Nazırı

Bay Funk ile 150 milyon marklık bir kredinin esaslarında mutabakat hâsıl oldu. Teferruat yakında iki hükûmeti arasında tespit edilecektir.

Bu kredi anlaşmalarını memleketimizin mali itibarına karşı gösterilen ciddi emniyetin ve harici siyasetimizdeki dürüst hareketin bir tecellisi olarak kabul etmek lazım gelir. (Bravo sesleri.)

Hükûmetin yaptığı mukaveleler arasında hukuki sahada muhtelif anlaşmalar mevcut olduğu gibi, bağımsızlığına kavuşan dost Mısır devletiyle yapılan bir de dostluk, ikamet ve tabiiyet mukavelenamesi mevcut bulunmaktadır.

Büyük komşu ve dostumuz Sovyet İttihadı Cumhuriyeti’yle geçen yıl içinde yeni bir sınır mukavelesi imza edilerek iki memleketin sınır münasebetleri bu suretle iki taraf tecrübelerinin gösterdiği salim esaslara bağlanmıştır. Bu mukavelenin yakında yürürlüğe konulması beklenilmektedir.

Yine geçen yıl içinde İtalya hükûmeti Montrö’de imza edilen ve kendi iştirakine açık bırakılan Boğazlar Mukavelesi’ne katılmış ve bu komşu büyük memleketin bize karşı olan bu dostane hareketi memleketimizin de aynı dostane hissiyatıyla karşılanmıştır.

Büyük Kamutay, şimdiye kadar olduğu gibi bütün işlerinizde başarılar dilerim.

(Şiddetli ve sürekli alkışlar.)

KAYNAKÇA

T. B. M. M. Zabıt Ceridesi, 01.11.1938, Cilt: 27, Devre: V, İçtima: 4, s. 3-7

https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d05/c027/tbmm05027001.pdf

Atatürk’ün Bütün Eserleri, Cilt: 30 (1937-1938), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2011, s. 312-320