Türk İstiklâl Mücadelesi

Mustafa Kemal Paşa ve Temsil Heyeti’nin Hacıbektaş’ı Ziyaretleri (22 Aralık 1919)

Published

3 yıl ago

Aralık 24, 2022

Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları Kayseri’den 21 Aralık 1919 Pazar akşamı saat 20.30’da Mucur’a gelmişler, o gece Mucur’da kalmışlar ve 22 Aralık 1919 Pazartesi sabahı iki otomobil ile Hacıbektaş’a hareket etmişlerdir. 22/23 Aralık 1919 gecesi Hacıbektaş’ta geçirildikten sonra Mucur’a dönülmüştür. 24/25 Aralık 1919 gecesi Mucur’da ikinci kez kalınmış ve 25 Aralık 1919’da Kırşehir’e hareket edilmiştir.

Heyet, Hacıbektaş girişinde Beştaşlar mevkiinde Hacıbektaş ileri gelenleri tarafından karşılanmıştır. Kısa bir süre sonra buradaki çiftliğe gelen Salih Niyazi Baba ile öğle yemeğini yemişlerdir. Yemekten sonra kahveler içilmiş ve Hacıbektaş’a hareket edilmiştir. Mustafa Kemal Paşa, Rauf Bey, Salih Niyazi Baba ve Mazhar Müfit Bey bir otomobille, diğer heyet üyeleri ve Mucur Kaymakamı Cevat Bey diğer otomobil ve atlı arabalarla (fayton) Hacıbektaş’ta Çelebi Cemalettin Efendi’nin dergâhına gelmişlerdir.

Çelebi Cemalettin Efendi, Mustafa Kemal Paşa’nın geleceğini öğrenince Hacıbektaş’tan kalkarak karşılama yeri olarak seçtiği Baştarla’ya gitmiştir. Çelebi Cemalettin Efendi, bu şekilde bir karşılama yaparak Mustafa Kemal Paşa’ya verdiği önemi göstermiştir. Mustafa Kemal Paşa ve Temsil Heyeti’ni Hacıbektaş’ta karşılayanlar arasında bulunan Hacıbektaş Kaymakam Vekili Nihat Bey, Mustafa Kemal Paşa’ya:

“ – Paşam, Çelebi’nin bu davranışı davamız için fâli hayırdır.” diyerek, Çelebi Cemalettin Efendi’nin Millî Mücadele yanlısı olduğunu belirtmiştir. Çelebi Cemalettin Efendi, sürekli açık bulundurduğu misafirhanesi dururken konukları kendi evinde ağırlamıştır.

Mustafa Kemal Paşa, Çelebi Cemalettin Efendi’ye heyet üyelerini tanıtmış ve daha sonra Çelebi Cemalettin Efendi’nin dergâhında dinlenmeye çekilmişlerdir. Mustafa Kemal Paşa ve heyet üyeleri, akşam yemeğinde Çelebi Cemalettin Efendi ile bir araya gelmişlerdir. Çelebi Cemalettin Efendi’den Kuvayı Millîye’ye yardım konusunda kesin söz alınmış ve böylece Hacıbektaş ziyareti de amacına ulaşmıştır.

Mustafa Kemal Paşa; yemek sırasında ülkenin ve milletin içinde bulunduğu durumu açıklamıştır. Çelebi Cemalettin Efendi hemen konuyu kavramış, Kuvayı Millîye’nin desteklenmesi için adamlarına gerekli talimatları vermiş ve daha da ileri giderek Cumhuriyet yönetiminden yana olduğunu üstü kapalı olarak anlatmaya çalışmıştır. Mustafa Kemal Paşa, çok önemli bir konuda kalabalık yemek ortamında görüş bildirmeyi ve konuşmayı erken bulduğundan konuyu değiştirmiştir. Yemekten sonra Mustafa Kemal Paşa ve Çelebi Cemalettin Efendi, yatak odası olarak ayrılan bir odada beş-altı saat baş başa, özel bir görüşme yapmışlardır. Bu konuda Çelebi Cemalettin Efendinin 1921 yılında kalp yetmezliğinden ölümü üzerine bütün yetkilerini devralan küçük kardeşi Çelebi Veliyettin Efendi (1867–1940), Mustafa Kemal Paşa ile yemekten sonra yapılan görüşme hakkında şunları söylemiştir. Konuşmanın bir yerinde Çelebi Cemalettin Efendi Mustafa Kemal Paşa’ya:

“ – Paşa hazretleri, cesaretli ve basiretli idarenizde Türk milletinin düşmanı kahredeceğine inancım sonsuzdur. Yüce Allah’ın milletimize müyesser edeceği zaferden sonra cumhuriyet ilanını düşünüyor musunuz ?” şeklindeki sorusuna karşılık Mustafa Kemal Paşa samimi ve kararlı bir ifadeyle şöyle cevap vermiştir;

“ – O mutlu günün ilanına kadar aramızda kalmak kaydıyla evet, Çelebi Hazretleri.”

Bütün Alevî vatandaşların Millî Mücadele’ye tam destek vermeleri konusunda tekrar görüş birliğine vardıkları gibi Çelebi Cemalettin Efendi bütün Alevî teşkilatlarına, Mustafa Kemal Paşa ve Temsil Heyeti’ne yardımda bulunmalarını isteyen bir bildiri yayınlamıştır. Çelebi Cemalettin Efendi’nin bu olumlu yaklaşımı, askerî ve siyasî alanlarda devam etmiş ve T. B. M. M’nin açılışına Kırşehir’i temsilen milletvekili olarak katılmıştır. T. B. M. M’nin 25 Nisan 1920 tarihli oturumunda alınan bir kararla “Meclis Başkan Vekilliği” görevine seçilmiştir.

Heyet, 23 Aralık 1919 Salı günü Hacıbektaş Türbesi’ni ziyaret etmiştir. Salih Niyazi Baba tarafından hazırlatılan öğle yemeğini türbedeki “meydanevi” denilen kısımda, küçük ve alçak masalarda yemiştir. Mustafa Kemal Paşa ve heyet üyeleri yemekten sonra türbenin diğer bölümlerini de ziyaret etmişler, türbenin iç bölümlerindeki tertip ve düzeni beğenerek bölüm yetkililerine ellişer lira bahşiş verdikten sonra, Mucur’a gitmek üzere Hacıbektaş’tan ayrılmışlardır.

Mazhar Müfit Kansu, Mustafa Kemal Paşa ve Temsil Heyeti’nin Hacı Bektaş Veli türbe ve dergâhını ziyaretleri hakkında şöyle demektedir: “…Salih Niyazi Baba’nın öğle yemeği davetinde bulunduk. Salih Baba türbenin ve dergâhının her tarafını gezdirdi. Meydan evi denilen mahalde yere küçük ve alçak bir masanın üzerine konulan büyük bir sininin etrafına oturduk. Hepimizin önünden dolaşan uzun bir havlu, yemekte çatal, bıçak vardı. Çok nefis bir yemek… Can denilen müritler pek mükemmel ve sessizce hizmet ediyorlardı. Doğrusu yemekteki bu intizama hayret ettik. Yemeği müteakip ucu zıvanalı sigaralar ve kahveler de ikram edildi. O gün akşamüstü Mucur’a avdet edileceğinden, hareket zamanına kadar hoş bir sohbet ile vakit geçirildiği gibi, Çelebi ile Baba arasındaki ihtilaf bir derece halledilir bir şekle konuldu.

Alfred Rüstem Bey bu dergâhta çok merakla her şeyi tetkik ediyordu. Ve beraberce Aş Dede’nin odasına girdik; ocağa konulmuş eski zamandan kalma gayet büyük bir kazan vardı, onun yanında pösteki üzerinde çubuğunu içmekte olan bir baba oturuyordu. Baba bu tarihi kazanın muhafızı ve aşa ait hususatın müdürü olacak galiba. Rüstem Bey, Babaya hitaben:

– Baba Efendi, bu kazan hangi tarihten kalmadır ve kimler tarafından kullanılmıştır?

Baba – Pirimiz zamanından kalmadır.

Rüstem Bey – Evet. Tarihi mallım mudur? Nasıl olup da bu ana kadar kalmıştır?

Baba – Eski zamana sizi çok meraklı görüyorum. İşte bu kazan pirimizden kalmıştır. Bize lazım olanı bu; biz bugünü düşünür, yarına Allah kerim deriz. Geçmiş zamana da hu.

Rüstem Bey ile Aş Baba’nın yanından çıktık, Rüstem Bey: “Beklediği kazanın tarihini bilmiyor bu cahil adam !” diye kızdı. Fakat biraz sonra da: – Monşer, Baba’nın felsefesi tuhaf; bu günü düşünmek, yarına Allah kerim, geçmişe hu; evet, bu da bir meslek olabilir. Amma, çok kritik olur.

– Canım Rüstem Bey, dedim, biz buraya felsefe vapmağa, felsefe aramağa gelmedik. İşte Aş Dede bir kazan bekliyor vesselam.

Gülüşerek, sonra Kırklar meydanını, camii, Balım Sultanı ziyaret ettik. Her taraf temiz, işler büyük bir sükûnet ile telaş gösterilmeyerek görülüyor. Herkes vazifesini biliyor. Doğrusu takdirde bulunduk.

Bir sıra Mustafa Kemal Paşa yanıma sokularak: “Büyük babalara ellişer lira verelim.” dedi. Ben de muvafık gördüm. Aş Babadan başlayarak ellişer lira verdik. Hizmet edenleri de sevindirdik. Fakat Aş Baba parayı alırken: -Eyvallah, fakat bu benim şahsıma değil, dergâha aittir, dedi.”

Hacıbektaş halkı ile bütün Anadolu Alevîlerinin Millî Mücadele’de yer almaları konusunda daha önceden çalışmalar yapıldığı anlaşılmaktadır. Mustafa Kemal Paşa Amasya Genelgesi’ni (22 Haziran 1919) yayınladıktan sonra, 26–27 Haziran’da Tokat’a uğramış ve buradaki Alevî vatandaşlar ile yakından ilgilenmiştir. 26 Haziran 1919’da Tokat’tan Konya’da bulunan II. Ordu Müfettişliğine aşağıdaki telgrafı çekmiştir:

Çekildiği Yer: Tokat

Çekildiği Tarih: 26 Haziran 335 [26 Haziran 1919]

Telgrafname No.su: 943

Konya’da İkinci Ordu Müfettişliğine

Tokat ve havalisinin İslâm nüfusunun % 80’i, Amasya havalisinin de önemli bir kısmını Alevî mezhebinde olanlar teşkil ediyorlar ve Kırşehir’deki Baba Efendi Hazretleri’ne fevkalade bağlı bulunuyorlar; vatanın ve milli istiklalin bugünkü tehlikesini fiilen görmekte olan adı geçenin yerleşmiş kanaati şüphe yoktur, buna pek uygundur. Bu sebeple söz sahibi ve güvenilir bazı kişileri görüştürerek kendilerince uygun görecek Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye ve Reddi İlhak cemiyetlerini takviye edecek şekilde birkaç mektup yazdırılarak bu havalideki Alevi nüfuz sahiplerine dağıtılmak üzere Sivas’sa gönderilmesinin pek faydalı görüyorum. Bu konuda yüksek yardımlarınızı istirham ederim.

3.Ordu Müfettişi

Fahri Yaver

Mustafa Kemal

Telgraftaki ifadelerden Mustafa Kemal Paşa’nın, Çelebi Cemalettin Efendi’nin konumunu ve içinde bulunduğu durumu çok iyi bildiği ve siyasî desteğini de alabilmek için teşebbüslerde bulunduğu anlaşılmaktadır.

Temsil Heyeti Sivas’ta iken Hacıbektaş’tan Millî Mücadele’nin benimsendiğini bildiren 8 Ekim 1919 tarihli bir telgraf gelmiştir. Temsil Heyeti adına Mustafa Kemal Paşa, Hacıbektaş Dergâhı postnişini ve türbedarı Salih Niyazi Baba’ya 12 Ekim 1919 tarihli bir telgraf göndermiştir. Hacıbektaş’tan gelen telgrafta, vatanın kurtuluşu için girişilen kutsal mücadele ve yapılan çalışmanın uygun görüldüğü ifade edilmektedir. Buna karşılık Mustafa Kemal Paşa tarafından gönderilen cevabi telgrafta ise Salih Niyazi Baba’dan yardımlarının devam etmesi dileğinde bulunulmaktadır.

Sivas’tan Ankara’ya dönerken Hacıbektaş’a uğrayan Ali Fuat [CEBESOY] Paşa, Çelebi Cemalettin Efendi ve Salih Niyazi Baba ile yaptığı görüşmeler hakkında şöyle demektedir:

“Kayseri’de Kilikya’nın kurtuluşu hazırlıklarını ikmal ettikten sonra Kırşehir yolu ile Ankara’ya hareket etmiştim. Bu yolu seçmemin iki sebebi vardı. Biri Sivas’ta bulunan Temsil Heyeti’nin bu yoldan Ankara’ya gelmesini kararlaştırdığımızdan yol boyunca alınması gereken tedbirleri bir an evvel almak, ikincisi ise Kayseri ve Kırşehir gibi Orta Anadolu’nun ehemmiyetli şehirleri ile muhitlerindeki milli teşkilatın durumunu mahallerinde incelemekti. Kayseri, Kırşehir ve muhitlerinde gerek teşkilattaki inkişafı ve gerekse milli heyecanı memnuniyetle görmüştüm.

11-12 Aralık [1919] gecesini Hacıbektaş’ta Orta ve Şarki Anadolu’nun en tanınmış ve sevilmiş şeyhlerinden Cemalettin Çelebi’nin nezdinde misafir olarak geçirmiştim. Hacı Bektaş’ın kabrini ziyaret ettiğim sırada başta Niyazi Baba olmak üzere diğer babaları da görmüştüm. Birkaç ay evvel Ankara Valisi Muhittin Paşanın burada çevirmek istediği entrikalar tamamen boşa çıkmış, Kırşehir halkı, milli davaya sadakatini ispat etmişti. Kırşehir’den ayrılacağım sırada bizi fevkalade izaz ve ikram eden Cemalettin Çelebi bütün samimiyetiyle aynen şunları söylemişti:

– Paşam, milli birliğe ve teşkilata elimden gelebilen bütün maddi ve manevi yardımı yapacağım.

Çelebi sözünde sonuna kadar durmuştu.”

Çelebi Cemalettin Efendi’nin 26 Haziran 1919 tarihinde Temsil Heyeti Reisi Mustafa Kemal Paşa’ya çekmiş olduğu telgraftan, Millî Mücadele’ye karşı olumlu tutum ve davranışlarının devam ettiği anlaşılmaktadır:

“Devlet, millet, mukaddes vatanın bekâsı ve haklarının muhafazası hususunda kurulan Heyet-i Temsiliye’ye vaki, iştiraki, fakranemizin kabul ve takdir buyrulduğunu tebriş eden telgrafınız alınmakla tazimlerimizi ve teşekkürlerimizi arz ederiz.

Hacıbektaş Çelebisi

Cemalettin”

Mustafa Kemal Paşa ile Çelebi Cemalettin Efendi arasındaki ilişkiler sürekli ve samimi olmuştur. Mustafa Kemal Paşa’nın 20 Ocak 1920’de Çelebi Cemalettin Efendi’ye gönderdiği ve beklentilerini içeren telgraftaki ifadelerden bu samimiyet açıkça anlaşılmaktadır:

“… Yolculuğumuz sırasında görüp işittiklerimiz bizlere, gerçek koruyucu Ulu Tanrı’nın yardımıyla kurulan ulusal birliğimizin dayanağı olan ulusal örgütün kök salmış ve ulusun ve yurdun geleceğini kurtarmak için gerçekten güvenilir bir güç ve erk durumuna gelmiş olduğunu sevinçle gösterdi… Dış durum bu ulusal dayanma ve birlik yüzünden Erzurum ve Sivas Kongreleri ilkelerine göre ulusun ve yurdun yararına elverişli duruma girilmiştir… Kutsal birliğimize, dayanma inancımıza güvenerek, töreye uygun isteklerimizin elde edileceği güne kadar hiç yılmadan çalışılması ve bu bildirimizin üyelerimize ve bütün ulusa duyurulması rica olunur.

Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

Heyet-i Temsiliye Namına

Mustafa Kemal ”

Sonuç olarak Anadolu Alevîlerinin, bağlı bulundukları Çelebi Cemalettin Efendi ve Hacıbektaş halkının Millî Mücadele’de Mustafa Kemal Paşa’ya yardım ve destekleriyle Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluşunda önemli katkılarda bulundukları bir gerçektir.

KAYNAKÇA

Ali Fuat CEBESOY, Milli Mücadele Hatıraları, Vatan Neşriyatı, İstanbul, 1953, s. 263

Mazhar Müfit KANSU, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, II. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986, s. 493-495

Zeki SARIHAN, Kurtuluş Savaşı Günlüğü II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1994, s. 287

Alper SEYFELİ, Milli Mücadele’de Kırşehir, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mustafa EKİNCİKLİ, Kayseri, 2004, s. 39-43

Yusuf İzzettin KILINÇER, Atatürk ve Kırşehir (1919-1938), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Reşat GENÇ, Ankara, 2006, s. 22-31

Hakan UZUN, “Mustafa Kemal Paşa’nın Milli Mücadele Başlarında Kırşehir’e Gelişi”, H. Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3 (Bahar 2006), s. 66-68

Mahmut GOLOĞLU, Milli Mücadele Tarihi III Üçüncü Meşrutiyet (1920) Birinci Büyük Millet Meclisi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010, s. 10-11

Kemal Zeki GENÇOSMAN, Atatürk Ansiklopedisi, Cilt: VI, May Yayınları, İstanbul, s. 158-159

Up Next

Mustafa Kemal Paşa ve Temsil Heyeti’nin Sivas’tan Ankara’ya Gelişi (27 Aralık 1919) (1)

Don't Miss

Mustafa Kemal Paşa ve Temsil Heyeti’nin Mucur’a Gelişleri (21 Aralık 1919)

Click to comment

Türk Tarihi

İstanbul’un İtilaf Devletleri Tarafından Fiilen İşgali (13 Kasım 1918)

Published

7 gün ago

Kasım 16, 2025

drkemalkocak

Giriş

13 Kasım 1918’de İtilaf Devletleri donanmasının İstanbul Boğazı’na girişi, Osmanlı tarihinin son döneminin en kritik olaylarından biridir. Mondros Mütarekesi imzalanmış olsa da, İstanbul’a uygulanan fiilî işgal, mütareke hükümlerinin ötesine geçen bir kontrol mekanizması yaratmıştır. Bu olay, yalnızca askerî hâkimiyetin kurulduğu bir an değil; Osmanlı yönetiminin meşruiyet kaybı, şehir düzeninin dönüşümü, sosyal moral çöküşü ve eşzamanlı olarak milli direniş fikrinin doğuşunu simgeleyen bir dönemeçtir.

Bu çalışma aşağıdaki sorulara cevap aramaktadır:

İşgale giden yolda hangi diplomatik, askerî ve psikolojik mekanizmalar rol oynamıştır?

13 Kasım 1918, Osmanlı egemenliği açısından hangi kırılmayı temsil etmektedir?

Fiilî işgal ile resmî işgal arasında nasıl bir fark vardır ve tarih yazımı bu ayrımı neden sıklıkla göz ardı etmektedir?

İşgal İstanbul’un toplumsal hafızasında nasıl bir iz bırakmıştır?

Bu olay, Millî Mücadele’nin fikri zeminini hangi açılardan tetiklemiştir?

1. Mondros Mütarekesi’nin Siyasal Anatomisi ve İşgale Giden Süreç

1.1. Eleştirel Tarih Yöntemi Açısından Mütareke Maddelerinin Yorumu

Mütarekenin 7. maddesi, belirsizliği sebebiyle diplomatik genişletmeye en açık maddedir. İngiliz belgeleri “İstanbul’un düzeni tehlikede” yorumunu meşru kabul ederken, Osmanlı heyeti bu maddeyi yalnızca savaş bölgeleri için geçerli görmüştür.

Burada “metin ile niyet” arasındaki boşluk işgale zemin hazırlamıştır.

1.2. Boğazlar Sorununun Uluslararası Boyutu

Boğazların kontrolü, İngiltere’nin 19. yüzyıldan itibaren benimsediği deniz üstünlüğü stratejisinin çekirdek unsurudur.

İngiltere: Boğazların uluslararasılaştırılması
Fransa: İstanbul üzerinde kültürel nüfuz
İtalya: Akdeniz’de denge unsuru
Yunanistan: “Megali Idea” bağlamında fırsat arayışı

İstanbul, yalnızca Osmanlı Devleti için değil, Büyük Güçler arası hegemonya mücadelesinin kesişim noktasıdır.

1.3. Osmanlı Devleti’nin Yapısal Çöküşü

1918 sonbaharında Osmanlı’nın:

bütçe açığı,
ordunun dağılması,
gıda krizi,
bürokratik çöküş,

gibi yapısal sorunları işgale zemin hazırlamıştır.

Eleştirel tarih yöntemi bu noktada “işgal”i yalnızca dış müdahale değil, iç zayıflığın sonucu olarak da ele alır.

2. 13 Kasım 1918: İtilaf Devletleri Donanmasının İstanbul’a Girişi

2.1. Donanmanın Kompozisyonu

İngiliz arşivlerine göre Boğaz’a giren filo:

22 İngiliz
12 Fransız
17 İtalyan
4 Yunan
Yardımcı gemiler

toplam 55–61 gemi arasında değişmektedir.

Bu güç gösterisi yalnızca askerî değil, psikolojik bir şok stratejisidir.

2.2. Tanıklıklar: Mustafa Kemal ve İstanbul Halkı

Mustafa Kemal’in Haydarpaşa’da gördüğü manzara karşısında söylediği:

“Geldikleri gibi giderler.”

ifadesi, askeri liderlik psikolojisi açısından bir “direniş çerçevesi” inşa etmiştir.

Halide Edib ise bu günü “şehrin ruhunun esir alındığı gün” olarak tanımlar.

2.3. Şehir Sosyolojisi Açısından İşgalin Tasviri

İşgal günü:

Galata Köprüsü’nde toplanan kalabalığın sessizliği
Tophane rıhtımına indirilen birlikler
İstanbul polisinin pasifize oluşu
Pera’daki gayrimüslim cemaatlerin temkinli kutlamaları

gibi unsurlar şehir sosyolojisinin “eşzamanlı çoklu duygular” barındıran yapısını ortaya koyar.

3. Vaka Analizleri: İşgalin Çok Boyutlu Etkileri

Vaka 1: Osmanlı Yönetim Aygıtının Çöküşü ve Tevfik Paşa’nın Görevlendirilmesi

Tevfik Paşa’nın getirilmesi İngilizlerin “ılımlı, denetim altına alınabilir hükümet” arayışıyla uyumludur.

Bu, klasik sömürge stratejisinin bir türüdür: Yerel yönetimi tamamen devirmeden etkisiz kılmak.

Vaka 2: Polis Teşkilatının Yeniden Düzenlenmesi

İngiliz subayları polis merkezlerinde denetim noktaları kurmuş, atamalara müdahale etmiş, “güvenilir” görülen isimleri öne çıkarmıştır.

Bu durum fiilî işgalin “hiyerarşi kırma stratejisi”dir.

Vaka 3: Basının Kontrol Altına Alınması

Peyam-ı Sabah gibi gazeteler İngiliz yanlısı çizgiye evrilmiş; İleri ve Yeni Gün gibi gazeteler baskı altına alınmıştır.

Bu, modern anlamda enformasyon savaşının erken bir örneğidir.

4. Fiilî İşgal – Resmî İşgal Ayrımı: Tarih Yazımı Eleştirisi

Türk tarih yazımında “öğretim kolaylığı” gerekçesiyle İstanbul’un yalnızca 16 Mart 1920’de işgal edildiği aktarılır. Ancak:

egemenlik kaybı,
idari müdahale,
askerî sınırlama,
polis ve basın kontrolü,

ölçütleri dikkate alındığında 13 Kasım 1918 tam nitelikli bir fiilî işgaldir.

Eleştirel tarih yazımı, devletlerin “resmî söylem”leri ile arşiv gerçekleri arasındaki farkı açığa çıkarır.

5. İşgalin Psikolojik ve Toplumsal Etkileri

5.1. Moral Çöküş ve Mill Kimliğin Yeniden İnşası

İşgal, İstanbul halkında:

yenilmişlik,
belirsizlik,
öfke,
utanç,
milliyetçi uyanış

gibi duyguları aynı anda tetiklemiştir.

5.2. Aydınlar Üzerindeki Etkiler

Ahmet Emin Yalman, Halide Edib, Celal Nuri gibi yazarların günlüklerinde:

“Öfke”
“Aşağılanma”
“Direniş gerekliliği”

temaları baskındır.

5.3. Millî Mücadele’nin Psikolojik Kaynağı

Mustafa Kemal’in 1918–1919 arasında İstanbul’da yaptığı temaslar, işgal psikolojisinden doğan direniş enerjisini Anadolu’ya taşıyan bir “fikri köprü” oluşturmaktadır.

Sonuç: 13 Kasım 1918’in Tarihi Konumlandırılması

Bu makalenin kapsamlı analizi göstermiştir ki:

İstanbul’un işgali diplomatik, askerî, psikolojik ve idari boyutları olan çok katmanlı bir harekettir.
13 Kasım 1918, 16 Mart 1920’den bağımsız düşünülemez; ancak bu ilk tarih egemenlik kaybının başlangıcıdır.
Bu olay, milli kimliği yeniden kuran bir “travmatik başlangıç anı”dır.
Millî Mücadele’nin ruhu, bu işgal gününde şekillenmiştir.

Kaynakça

Selahattin Tansel, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar I, M. E. B. Devlet Kitapları, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1977, s. 54-57

Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü I, TTK Yayınları, TTK Basımevi, Ankara, 1993, s. 24-26

Sina Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele I (Mutlakıyete Dönüş 1918-1919), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2004, s. 79-114

Bilge Criss, İşgal Altında İstanbul 1918-1923, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.

Zekeriya Türkmen, “İstanbul’un İşgali ve İşgal Dönemindeki Uygulamalar (13 Kasım1918-16 Mart 1920)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XVIII, Temmuz 2002, Sayı: 53, s. 319-372

Abdurrahman Bozkurt, “İstanbul’un İşgali”, Atatürk Ansiklopedisi

https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/detay/690/%C4%B0stanbul’un-%C4%B0%C5%9Fgali

Türk İstiklâl Mücadelesi

TBMM’nin 30 Ekim 1922 Tarihli ve 307 Sayılı Kararı: Egemenliğin Yeniden Tanımı ve Tarihi Kırılma Noktası

Published

3 hafta ago

Kasım 5, 2025

drkemalkocak

Özet

30 Ekim 1922 tarihli ve 307 sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) kararı, Osmanlı Devleti’nin hukuken sona erdiğini ve TBMM Hükûmeti’nin “hududu millî dâhilinde vârisi” olduğunu ilan ederek, Türk siyasi tarihinde bir meşruiyet inkılabı yaratmıştır. Bu karar, yalnızca bir rejim değişikliği değil; aynı zamanda meşruiyet, egemenlik, kimlik ve tarih yazımı alanlarında köklü bir yeniden kuruluşu temsil etmektedir. Makalede, söz konusu karar amaç, yapı, işleyiş, kavramlar, kişiler, kurumlar ve olaylar üzerinden incelenmekte; ayrıca eleştirel tarih yöntemi ve vaka analizleri aracılığıyla kararın tarihi anlamı çok boyutlu olarak değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler: 307 sayılı karar, TBMM, egemenlik, meşruiyet, hilafet, milli egemenlik, tarihi inşa, eleştirel tarih.

1. Giriş: Tarihi Bağlam

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Osmanlı Devleti’nin siyasi egemenliği, Mondros Mütarekesi (30 Ekim 1918) ile fiilen; Sevr Antlaşması (10 Ağustos 1920) ile hukuken sona ermiştir.

Anadolu’da 23 Nisan 1920’de kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti, fiilî bir egemenlik alanı yaratmış; ancak uluslararası hukukta meşruiyet bakımından tartışmalı kalmıştır.

Lozan Barış Konferansı’na (1922) hem İstanbul Hükûmeti hem TBMM Hükûmeti davet edilince, “kim meşrudur?” sorusu ortaya çıkmıştır.

TBMM, bu soruya 30 Ekim 1922 tarihli ve 307 sayılı kararla cevap vermiştir:

“Osmanlı İmparatorluğu’nun İnkıraz [son] bulup Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti Teşekkül Ettiğine Dair.

Osmanlı İmparatorluğunun munkarız olduğuna [son bulduğuna] ve Büyük Millet Meclisi Hükûmeti teşekkül ettiğine [kurulduğuna] ve Yeni Türkiye Hükûmetinin Osmanlı İmparatorluğu yerine kaim [geçmiş] olup onun hududu milli dâhilinde yeni varisi olduğuna ve Teşkilatı Esasiye Kanunu ile hukuk-ı hükümranı [hükümranlık hakları] milletin nefsine [kendisine] verildiğinden İstanbul’daki Padişahlığın madum [yok olduğuna] ve tarihe müntakil bulunduğuna [intikal ettiğine] ve İstanbul’da meşru [şeriata, kanuna uygun] bir hükûmet olmayıp İstanbul ve civarının Büyük Millet Meclisine ait ve binaenaleyh [dolayısıyla] oraların umur-ı idaresinin [yönetim işlerinin, yönetiminin] de Büyük Millet Meclisi memurlarına tevdi edilmesine [bırakılmasına] ve Türk Hükûmetinin hakk-ı meşru [meşru hakkı] olan Makam-ı Hilafeti esir bulunduğu ecnebilerin elinden kurtaracağına karar verildi.” 30.10.1338 [1922] [1]

Osmanlı İmparatorluğu inkıraz bulmuştur. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti, onun hududu millî dâhilinde yeni vârisidir.

Bu ifade, hem Osmanlı hanedanı ile hukuki kopuşu, hem de devletin tarihi sürekliliğini aynı anda tesis etmiştir.

2. Amaç: Egemenliğin Kaynağını Yeniden Tanımlamak

307 sayılı kararın iki temel amacı bulunmaktadır:

Dış meşruiyet: Lozan’da tek temsilci olmak ve uluslararası alanda TBMM’yi tanıtmak.

İç meşruiyet amacı: Egemenliği hanedan millete devretmek ve yeni bir “kurucu iktidar” inşa etmek.

Bu bağlamda karar, egemenliğin kaynağını yeniden tanımlayarak
millet egemenliği ilkesinin temelini atmıştır.

3. Yapı ve İşleyişi

Karar üç temel yapı taşına sahiptir:

Unsur	İçerik	Görev
Tespit	Osmanlı İmparatorluğu’nun “inkıraz bulduğu”	Eski rejimin sona erişini hukuken ilan eder.
Beyan	TBMM Hükûmeti’nin “hududu millî dâhilinde vârisi” olduğu	Devletin sürekliliğini tesis eder.
Sonuç	“Meşru hükümet yalnız TBMM Hükûmetidir”	Yeni meşruiyetin tesisi

Karar, TBMM Genel Kurulu’nda yapılan tartışmalar sonucunda oybirliğiyle kabul edilmiş, ardından 1 Kasım 1922’de 308 sayılı kararla padişahlığın kaldırılmasına zemin hazırlamıştır.

4. Kavramlar ve Anlamları

Hududu Millî: Misak-ı Milli’nin hukuki yansımasıdır. Egemenliğin coğrafi sınırını tanımlamaktadır. [2]

Vâris: Yeni Türkiye, Osmanlı’nın devamı değil; onun mirasçısıdır.

Bu fark, Cumhuriyet’in kuruluş felsefesindeki “devrimle gelen devamlılık” ilkesini doğurur. [3]

Hukuk-u Hükümrani Milletindir: Egemenliğin ilahi ve hanedana ait bir meşruiyetten kaynaklandığı anlayışına karşı millet egemenliği düşüncesinin ilanıdır. [4]

5. Temsil Ettiği Değerler

Karar, beş temel değerin kurucu ifadesidir:

Egemenlik: “Kayıtsız şartsız milletindir.”
Laiklik: Meşruiyetin kaynağı milli iradeye dayanır.
Milliyetçilik: Egemenliğin coğrafi değil, siyasi bir millet birliği üzerinden tanımlanmasıdır.
Cumhuriyetçilik: Yönetimde halkın özne olmasıdır
Modernleşme: Akla ve hukuka dayalı yönetim anlayışının benimsenmesidir.

6. Kurumlar ve Kişiler

TBMM: Kararın mimarıdır; kurucu iktidarın simgesi olarak, yasama ve yürütme erkini elinde bulundurur.

TBMM, meşruiyetini “millet iradesi”nden alarak Osmanlı hanedanının kutsal meşruiyet anlayışını reddetmiştir. [5]

Mustafa Kemal Paşa: Kararın ideolojik ve stratejik planlayıcısıdır. Lozan öncesinde Tevfik Paşa’nın “birlikte temsil” teklifini reddederek kararın çıkmasını sağlamıştır. [6]

Tevfik Paşa: İstanbul Hükûmeti adına “iki hükümetli temsil” teklifinde bulunmuş; bu durum kararı tetiklemiştir. [7]

Rauf Orbay ve İsmet Paşa: İcra Vekilleri Heyeti’nin öncü isimleri olarak kararın uygulanmasında etkili rol oynamışlardır.

7. Vaka Analizleri

Vaka 1: Lozan’a İki Hükümet Çağrısı (1922)

İngiltere’nin, hem İstanbul hem Ankara hükümetlerini Lozan’a davet etmesi, “çift meşruiyet” krizini doğurmuştur. 307 sayılı karar, bu krize hukuki cevap olmuştur. [8]

Vaka 2: Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)

307 sayılı kararın ertesi günü 308 sayılı karara zemin oluşturmuş, padişahlık kaldırılmış ve monarşi hukuken sona ermiştir.[9]

Vaka 3: Ankara’nın Başkent İlanı (13 Ekim 1923)

Kararın “İstanbul’daki hükümet gayrimeşrudur” tespiti, Ankara’nın siyasi merkez haline gelmesine yol açmıştır.

Vaka 4: Hilafetin Kaldırılması (3 Mart 1924)

Kararda hilafetin “ecnebilerin elinde esir bulunduğu” ifadesi, dini otoritenin artık siyasetten ayrılması gerektiği fikrini doğurmuş; 3 Mart 1924’te bu sürecin son halkası tamamlanmıştır.

8. Zaman ve Mekân

Zaman: Karar, Türk İstiklal Harbi’nin diplomatik safhasına denk düşmektedir.
Askerî zaferin hemen ardından gelen bu karar, silahlı mücadelenin siyasi meşruiyete dönüşümüdür.

Mekân: Ankara, yeni egemenliğin “coğrafi sembolü”dür. İstanbul’dan kopuş, millet-devlet merkezinin kuruluşudur.

9. Eleştirel Tarih Yöntemiyle Değerlendirme

Eleştirel tarih yöntemi, olguları sadece sonuçlarıyla değil, niyet ve söylemleri ile incelemeyi öngörmektedir. Bu bakımdan 307 sayılı karar, iki yönlü bir tarihi görev yapmıştır:

İnşa: Yeni bir millet-devlet kimliği, halk egemenliği felsefesini inşa etmiştir.

Tahrif: Osmanlı geçmişini “inkıraz” olarak tanımlayıp tarihi sürekliliği ideolojik biçimde yeniden yazmıştır.

Bu sebeple karar, tarihi yalnız kuran değil aynı zamanda tarihi yeniden yazan bir metindir. [10]

10. Sonuç

307 sayılı TBMM kararı, Türk siyasi düşüncesinde egemenlik, meşruiyet ve kimlik kavramlarının yeniden tanımlandığı bir anayasal dönüm noktasıdır.
Bu kararla:

Osmanlı hanedan egemenliği/monarşi hukuken sona ermiştir.
TBMM Hükûmeti devletin meşru temsilcisi olarak tanımlanmıştır.
Millet egemenliği, Cumhuriyet’in temel ilkesi haline gelmiştir.

Eleştirel açıdan karar, sadece rejim değişikliğini değil; tarih bilincinin, meşruiyetin ve milli kimliğin yeniden inşasını temsil etmektedir.

307 sayılı karar, bir “son” ile bir “başlangıcı” birleştirir. Osmanlı’nın son nefesi, Cumhuriyet’in ilk sözüdür.

DİPNOTLAR

[1] Büyük Millet Meclisi Kavanin Mecmuası, Cilt:1, s. 487; T. B. M. M. ZABIT CERİDESİ, 30.10. 1338[1922], Devre: I, Cilt: 24, İçtima Senesi: 3, s. 292-298

https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c024/tbmm01024129.pdf

[2] Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Gelişmeler 1876–1938, Arba Yayınları, İstanbul, 1984, s. 217.

[3] Cem Eroğul, Devlet ve Devrim Arasında Türkiye Cumhuriyeti, İletişim Yayınları, İstanbul, 1998, s. 35.

[4] Suna Kili, Atatürk Devrimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara,1983, s. 21.

[5] Kemal Gözler, Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Yayınları, Bursa, 2021, s. 64.

[6] Erik Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2005, s. 208.

[7] İsmail Kara, Din ile Modernleşme Arasında Türkiye, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2010, s. 122.

[8] Kemal H. Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, İmge Yayınları, Ankara, 2002, s. 55.

[9] Şerif Mardin, Türk Modernleşmesi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000, s. 113

[10] İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2020, s. 289.

Türk Tarihi

Mondros Mütarekesi (30 Ekim 1918)

Published

3 hafta ago

Ekim 31, 2025

drkemalkocak

Osmanlı Devleti’nin Çöküşü ve Türk İstiklal Mücadelesinin Başlangıç Noktası

Özet

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Osmanlı Devleti, askerî ve ekonomik açıdan tükenmiş bir hâle gelmiştir. İttifak Devletleri’nin savaşı kaybetmesi üzerine Osmanlı Hükûmeti, ateşkes istemek mecburiyetinde kalmıştır. Bu doğrultuda Osmanlı Devleti adına Bahriye Nazırı Rauf (Orbay) başkanlığındaki heyet, İtilaf Devletleri’ni temsilen İngiliz Amiral Arthur Calthorpe ile 30 Ekim 1918 tarihinde Limni Adası’nın Mondros Limanı’nda görüşerek mütarekeyi imzalamıştır.

Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkmasının ardından siyasi, askerî ve ekonomik bakımdan egemenliğini fiilen sona erdirmiştir. Bu mütareke yalnızca bir ateşkes değil, aynı zamanda Anadolu’nun işgale açık hâle getirildiği bir teslimiyet belgesidir. Bu çalışmada, mütarekenin imzalanma süreci, başlıca maddeleri, sonuçları ve Türk millî direnişine zemin hazırlayan etkilerini vaka analizleriyle incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı, İşgaller, Millî Mücadele

Giriş

I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Osmanlı Devleti askerî ve ekonomik açıdan çöküş sürecine girmiştir. Savaşın başlarında Almanya’nın desteğine güvenen Osmanlı yönetimi, 1918 yılına gelindiğinde Filistin-Suriye Cephesi’nin çökmesi, Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi ve Alman ordularının yenilgiye uğraması üzerine mütareke talebinde bulunmak mecburiyetinde kalmıştır.

Osmanlı Devleti, savaşın sürdürülemeyeceğini anlayarak İngiltere ile doğrudan temas kurmuştur. Bu durumda Sadrazam Ahmet İzzet Paşa, İngilizlerle yapılacak bir ateşkesin, muhtemel işgalleri önleyebileceği umudunu taşımaktadır. Osmanlı delegasyonu, Bahriye Nazırı Rauf (Orbay) başkanlığında Hüseyin Rauf Bey, Reşat Hikmet Bey ve Sadullah Bey’den teşekkül etmektedir. Mütareke, Osmanlı heyeti ile İngiltere’yi temsilen Amiral Arthur Calthorpe arasında Limni Adası’ndaki Agamemnon zırhlısında 30 Ekim 1918’de imzalanmıştır.

Mütarekenin Maddeleri

Mondros Mütarekesi 25 maddeden ibaret olup, görünürde bir “ateşkes” metni olmasına rağmen Osmanlı egemenliğini fiilen ortadan kaldıran hükümler içermektedir.

1- Çanakkale ve Karadeniz Boğazlarının çevresi ve Karadeniz’e geçişin temini için buraları müttefikler tarafından işgal edilecektir.

2- Osmanlı sularındaki bütün torpil yerleri gösterilecek ve bunları taramak veya yok etmek için yardım istendiği zaman gerekli kolaylık sağlanacaktır.

3- Karadeniz’deki torpil mevzileri hakkında bilgi verilecektir.

4- İtilâf harp esirleri ile Ermeni esirleri ve mevkuf Ermeniler, İstanbul’a getirilecek ve kayıtsız şartsız İtilâf kuvvetlerine teslim olunacaktır.

5- Hudutların emniyeti ve iç asayişin temini için lüzumlu askerden maadasının derhal terhisi (bu asker miktarı Türkiye’nin görüşü alındıktan sonra müttefikler tarafından kararlaştırılacaktır.)

6- Osmanlı karasularında zabıta ve buna benzer hususlar için kullanılacak küçük gemiler müstesna olmak üzere Türk ordularında bulunan bütün harp sefineleri teslim olunacak ve Osmanlı limanlarında mevkuf bulundurulacaktır.

7- Müttefikler, emniyetlerini tehdit edecek bir durum ortaya çıkarsa herhangi bir stratejik noktayı işgal edebileceklerdir.

8- Bugün Türk işgali altında bulunan liman ve demiryolu mahallerinden İtilâf Devletleri kuvvetleri yararlanacaktır. Osmanlı gemileri de ticaret ve terhis hususlarında aynı şartlardan yararlanacaktır.

9- Bütün Türk limanlarında ve tersanelerinde İtilâf Devletleri’ne ait gemilerin tamirine kolaylık gösterilecektir.

10- Toros Tünelleri Müttefikler tarafından işgal edilecektir.

11- İran’ın Kuzeybatı kısmındaki Osmanlı kuvvetlerinin derhal harpten evvelki hudut gerisine çekilmesi hususunda evvelce verilen emir yerine getirilecektir. Maveray-ı Kafkas’ın evvelce Türk kuvvetleri tarafından kısmen tahliyesi emredildiğinden kısm-ı mütebakisi müttefikler tarafından mahalli vaziyet tetkik edildikten sonra talep durumunda tahliye edilecektir.

12- Hükümet muhaberatı müstesna olmak üzere bütün telsiz ve telgraflar İtilâf Devletleri memurları tarafından kontrol edilecektir.

13- Bahri, askeri ve ticari malzemelerin tahripleri durdurulacaktır.

14- Memleketin ihtiyacı temin olunduktan sonra, İtilâf Devletleri’nin kömür ve diğer ihtiyaçlarının Türkiye kaynaklarından sağlanması için kolaylık gösterilecektir.

15- Bütün demiryollarına İtilâf Devletleri kontrol subayları memur edilecektir. Bu meyanda bugün, Osmanlı Hükümeti’nin kontrolünde bulunan Maveray-ı Kafkas demiryolları aksamı dâhildir. Ahalinin ihtiyacının tatmini nazar-ı dikkate alınacaktır. Bu maddeye Batum’un işgali dâhildir. Osmanlı Devleti Bakü’nün işgaline itiraz etmeyecektir.

16- Hicaz, Asir, Yemen, Suriye ve Irak’ta bulunan garnizonlar en yakın İtilâf Devleti kumandanına teslim olacaktır. Kilikya’daki kuvvetlerden asayişi sağlaması için yeterli miktardan fazlası 5. madde gereğince geri çekilecektir.

17- Trablus ve Bingazi’de bulunan Osmanlı subayları en yakın İtalyan garnizonuna teslim olacaktır.

18- Mısrata da dâhil olmak üzere Trablus ve Bingazi’de işgal edilen limanlar en yakın İtilâf garnizonuna teslim olacaktır.

19- Almanya ve Avusturya’nın deniz, kara, sivil memurlarının ve tebaasının bir ay zarfında, uzak yerlerde bulunanlar da bir aydan sonraki mümkün olan en kısa zamanda Osmanlı memleketlerini terk edeceklerdir.

20- 5. madde gereğince terhis edilecek Osmanlı kuvvetlerinin teçhizatı hakkında verilecek talimata riayet olunacaktır.

21- Müttefiklerin menfaatlerini korumak için İaşe Nezareti nezdinde İtilâf Devletleri temsilcileri hazır bulunacak ve kendilerine gerektiğinde bütün bilgiler verilecektir.

22- Türk harp esirleri İtilâf kuvvetleri nezdinde muhafaza edilecektir.

23- Türk Hükümeti, Merkezi Devletler ile münasebetini kesecektir.

24- İtilâf Devletleri, Vilayat-ı Sitte (altı vilayet) de karışıklık çıkarsa, bu vilayetlerin herhangi bir kısmını işgal etme hakkına haizdirler.

25- Müttefiklerle Osmanlı Hükümeti arasında muhasamat 1918 senesinin 31 Ekim’inde tatil edilecektir.

Bu hükümler, Osmanlı Devleti’nin askeri ve idari yapısının İtilaf Devletleri kontrolüne geçmesi anlamına gelmektedir.

Vaka Analizi: İşgallerin Başlangıcı (1918–1919)

Mütarekenin 7. maddesi, “güvenliği tehdit eden bölgelerin işgal edilebileceği” hükmüyle İtilaf Devletleri’ne sınırsız yetki tanımıştı. Bu maddeye dayanarak:

3 Kasım 1918’de İngilizler Musul’u,
13 Kasım 1918’de İtilaf donanması İstanbul’u,
15 Mayıs 1919’da Yunan ordusu İzmir’i işgal etti.

Bu işgaller, mütarekenin “barış”tan çok “teslimiyet” anlamına geldiğini açıkça göstermiştir.

Sonuçlar

Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir. Devletin askerî ve siyasî egemenliği ortadan kalkmıştır.
Boğazlar üzerindeki Türk egemenliği bitmiştir. İstanbul’un güvenliği tehlikeye girmiştir.
İtilaf Devletleri Anadolu’yu işgale başlamış, ülkenin bütünlüğü fiilen bozulmuştur.
Halkta direnme bilinci doğmuştur. Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri, bu işgallere tepki olarak kurulmuştur.
Mustafa Kemal Paşa, bu şartlar altında Anadolu’ya geçerek millî direnişi örgütlemeye başlamıştır.

Tarihi ve Siyasi Değerlendirme

Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti için siyasi bağımsızlığın kaybedilmesi, Türk milleti içinse millî bilincin uyanması anlamına gelmektedir. Mütareke hükümleri, kısa sürede Sevr Antlaşması’na dönüşmüş; ancak Anadolu’da doğan Kuvâ-yi Milliye hareketi bu teslimiyet sürecini tersine çevirmiştir.

Bu bağlamda Mondros, yalnızca bir “son” değil, aynı zamanda bir “başlangıç noktası”dır. Türk tarihinin en karanlık dönemlerinden biri, yeni bir devletin doğuşuna zemin hazırlamıştır.

Sonuç

30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti’nin siyasî varlığını fiilen sona erdirirken, Türk milletinin bağımsızlık mücadelesini başlatan kıvılcım olmuştur. Bu süreç, Türk milletinin kendi kaderini belirleme hakkını savunduğu bir dönüm noktasıdır.

Mütareke ile birlikte Anadolu, işgal ordularının sahnesine dönüşmüş; fakat aynı topraklarda Millî Mücadele’nin liderleri doğmuştur. Bu sebeple Mondros, Türk tarihinin hem “çöküş hem de yeniden doğuş belgesi” olarak değerlendirilebilir.

Kaynakça

Akşin, Sina. Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.

Armaoğlu, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914–1995). Ankara: Alkım Yayınevi, 2014.

Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi, Cilt IX: Birinci Dünya Savaşı ve Mondros Mütarekesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996.

Orbay, Rauf. Cehennem Değirmeni: Siyasi Hatıralarım. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.

Sonyel, Salahi R. Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt I (1918–1923). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2005.

Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.

https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/detay/353/Mondros-M%C3%BCtarekesi, Erişim: 31.10.2025